Το Samhain των Κελτών

To Sahmain είναι ένα από τα τέσσερα μεγάλα φεστιβάλ Φωτιάς των αρχαίων Κελτών, ίσως το πιο σημαντικό, που σηματοδοτεί το τέλος του Καλοκαιριού και το πέρασμα στο σκοτεινό μισό του Έτους. Όλες οι συγκομιδές έχουν πλέον ολοκληρωθεί και ο βαρύς Χειμώνας είναι προ των πυλών. Μεγάλες φωτιές ανάβουν, γίνονται προσφορές και οι εορτασμοί κρατούν 3 μέρες και 3 νύχτες (σε κάποιες πηγές αναφέρονται 6 μέρες).

Οι Κέλτες ετοίμαζαν προσφορές τις οποίες άφηναν έξω από τα όρια των κοινοτήτων για να εξευμενίσουν ξωτικά και άλλα πνεύματα. Ενώ για να αποφύγουν να απαχθούν από τα αλλοκοσμικά  αυτά πλάσματα, οι άνθρωποι φορούσαν κοστούμια ζώων ή τεράτων, ελπίζοντας να τα ξεγελάσουν.

Τα τέρατα του Samhain

Μια από τις πιο εξέχουσες αλλοκοσμικές μορφές της περιόδου του Samhain είναι το Pukah (Pooka/Phouka) με τις πολλές του μορφές. Με άσπρη ή μαύρη γούνα, με μορφή αλόγου, κατσίκας, γάτας, σκύλου, κουνελιού ή και ανθρώπου που φέρει κάποια χαρακτηριστικά ζώου (ουρά ή αυτιά). Το πλάσμα αυτό μπορεί να φέρει καλή ή κακή τύχη στους ανθρώπους και δέχεται προσφορές από τη σοδειά τους.

Η Lady Gwyn, είναι το πνεύμα που ‘χει τη μορφή μιας ακέφαλης γυναίκας, ντυμένης στα λευκά που καταδιώκει νυχτερινούς περιπλανώμενους, έχοντας πάντα για συνοδεία ένα μαύρο γουρούνι. Αλλά και ο Dullahan το διαβολικό, συχνά ακέφαλο πνεύμα ενός άντρα, εντάξει, όχι εντελώς ακέφαλο, απλά το κεφάλι του δεν είναι στη γνωστή του θέση, αλλά το κουβαλάει παραμάσχαλα. Αυτός καβαλάει άγρια άλογα που πετούν σπίθες από τα μάτια τους και όπως ίσως μπορείτε να φανταστείτε είναι οιωνός θανάτου για όποιον έχει την ατυχία να συναντηθεί μαζί του. 

Αλλά αν νομίζετε πως ο κίνδυνος παραμονεύει μόνο τους περιπλανώμενους απατάστε. Μια ομάδα  αλλοκοσμικών πλασμάτων γνωστή ως Faery Host, όπως και τα Sluagh, κυνηγούν και απαγάγουν ανθρώπους και επιχειρούν να εισβάλουν στα σπίτια και να κλέψουν τις ψυχές των ενοίκων. 

Aπό το μεσαίωνα ως τώρα

Μπαίνοντας στο Μεσαίωνα οι Παραδόσεις και τα Έθιμα συνεχίστηκαν προσαρμοζόμενα στις ανάγκες των καιρών. Η φωτιές συνέχιζαν να ανάβουν για να προστατεύουν τις οικογένειες από μάγισσες και ξωτικά. Την εμφάνισή τους κάνανε γογγύλια σκαλισμένα, παραγεμισμένα με αναμμένα κάρβουνα και κρεμασμένα από νήματα σε ρόλο φαναριού, τα γνωστά Jack-o-lanterns που αργότερα στην Ιρλανδική παράδοση έγιναν οι γνωστές κολοκύθες.

Εκείνη την περίοδο ξεκίνησε η παράδοση του δείπνου των Προγόνων. Τη νύχτα του Samhain, η οικογένεια μαζευόταν στο τραπέζι και δειπνούσε συντροφιά με τους νεκρούς προγόνους, τους οποίους είχε προσκαλέσει να παρευρεθούν. Για το λόγο αυτό πόρτες και παράθυρα αφήνονταν ανοιχτά και αφηνόταν προσφορά τροφή και ποτό για τους νεκρούς.

Τον 5^ο αιώνα ο Πάπας επιχείρησε να μεταθέσει τη γιορτή στις 13 του Μάη και να την μετατρέψει σε γιορτή Αγίων και Μαρτύρων. Οι εορτασμοί της Φωτιάς παρέμειναν τον Οκτώβρη και Νοέμβρη χωρίς να χάσουν την αίγλη τους. Τελικά τον 9^ο αιώνα ο Πάπας επανάφερε τη γιορτή των νεκρών στην αρχική της εποχή ορίζοντας ως 1 Νοέμβρη ως την ημέρα των Αγίων Πάντων και τη 2 Νοεμβρίου ως την ημέρα των Ψυχών. Το 19^ο αιώνα Ιρλανδοί μετανάστες έφεραν τις παγανιστικές  παραδόσεις τους στον Νέο Κόσμο και σιγά-σιγά εδραιώθηκε να γιορτάζεται τη νύχτα της 31ης Οκτώβρη το Halloween.

Όταν αναφερόμαστε στη βραδιά του Halloween πλέον, το μυαλό μας πάει σε γλυκά, κολοκύθες, τρομακτικούς μασκαράδες που επισκέπτονται τα σπίτια και έναν αέρα μαγείας και θανάτου να πλανάται τριγύρω. Το λεγόμενο trick or treat (πείραγμα ή κέρασμα) έχει τις ρίζες του στο έθιμο του souling.

Trick or Treat ή Souling;

Παιδιά και φτωχοί γυρνούσαν από σπίτι σε σπίτι τραγουδώντας και λέγοντας προσευχές για τις ψυχές και ευχές για τους νοικοκύρηδες, αυτό ήταν το souling!   Αναφορές υπάρχουν για το έθιμο αυτό από τη μεσαιωνική Βρετανία έως και το 1930 σε Καθολικούς και Προτεστάντες και σε κάποια μέρη (όπως στο Sheffield και το Cheshire) συνεχίζει ακόμη και σήμερα. Ενώ στο Lancashire και την βορειοανατολική Αγγλία το γλύκισμα είναι γνωστό ως Harcake. Στις μέρες μας το έθιμο προσφοράς κέικ τη νύχτα των ψυχών υπάρχει στην Πορτογαλία (Pao-por-Deus) και στις Φιλιππίνες (Pangangaluwa).

Τι θα λέγατε για ένα γλύκισμα με φρούτα του δάσους και ξηρούς καρπούς, καρυκευμένο με κανέλλα, τζίντζερ και μοσχοκάρυδο; Ίσως να μην ακούγεται και τόσο εντυπωσιακό όσο μια κολοκυθόπιττα, όμως αυτά τα γλυκίσματα, που τα ονομάζουνε soul cakes (κέικ των ψυχών) έχουν εξίσου εξέχοντα ρόλο στη γιορτή αυτή.

Υπάρχουν αρκετές ιστορίες σχετικά με την προέλευση του εθίμου των soul cakes. Κάποιοι υποστηρίζουν πως το έθιμο αυτό χάνεται πίσω στον χρόνο ως την εποχή των Δρυϊδών. Τότε τα γλυκίσματα αυτά ψηνόταν γύρω από τις φωτιές του Samhain και αποτελούσαν μέρος ενός είδους κλήρωσης, όποιος τύχαινε το καμένο κέικ θα πέθαινε το ερχόμενο έτος. Άλλοι λένε πως χρησίμευαν ως προσφορά στα ταραχοποιά πνεύματα που τριγυρνούσαν την εποχή αυτή του έτους που το πέπλο μεταξύ των δύο κόσμων είναι ιδιαιτέρως λεπτό.

Όπως και να ‘χει, αυτό που γνωρίζουμε στα σίγουρα είναι πως τα soul cakes υιοθετήθηκαν τον 18^ο αιώνα από τη Χριστιανική Εκκλησία. Αφού τα ευλογούσαν τα δίνανε σε φτωχούς ταξιδιώτες που τύχαινε να περάσουν από τοπικά μοναστήρια. Άλλες πηγές αναφέρουν πως τα soul cakes δίνονταν τη νύχτα των Ψυχών ως προσφορά στους επαίτες περιμένοντας από εκείνους να πουν μια προσευχή για τη συγχώρεση των ψυχών των νεκρών της οικογένειας. Ενώ σε κάποια μέρη δινόταν ως κέρασμα στους διασκεδαστές που τριγύριζαν μασκαρεμένοι τη βραδιά εκείνη.

Το έθιμο του souling συνοδευόταν συχνά και από άλλα έθιμα όπως την επίσκεψη σπιτιών με σκαλισμένες κολοκύθες σε ρόλο φαναριού (που αντιπροσώπευαν την ψυχή των νεκρών παγιδευμένη στο καθαρτήριο) και φορώντας μαύρους μανδύες  ή κοστούμια μαγισσών, φαντασμάτων και σκελετών. Μεγάλες φωτιές ανάβανε στην ύπαιθρο (κάτι που συσχέτιζαν πάλι με το καθαρτήριο). Κεριά  ανάβαν μεταξύ 11 και 12 τα μεσάνυχτα ανεβαίνοντας στους λόφους για να καθυστερήσουν τις μάγισσες από το να συγκεντρωθούν στα δάση για τις οργιαστικές τελετές τους. Κεριά ανάβανε και στα παράθυρα των σπιτιών μια ώρα πριν τα μεσάνυχτα, αν κάποιο κερί έσβηνε ή καιγόταν πριν τις 12 τότε το κακό παραμόνευε.

Στην Ιρλανδία έχουν το Barmbrack, ένα κέικ με φρούτα και ξηρούς καρπούς που ίσως μοιάζει περισσότερο με γλυκό ψωμί. Το έθιμο θέλει να παραγεμίζουν το κέικ δαχτυλίδια, μπιζέλια (ή φασόλια) και νομίσματα  και  μικρά κομμάτια ύφασμα. Κάθε μέλος της οικογένειας λαμβάνει ένα κομμάτι. Το νόμισμα σημαίνει πλούτο, το μπιζέλι υγεία, το δαχτυλίδι γάμο και το ύφασμα φτώχεια.

Practical Magic ή έστω για να μυρίσει το σπίτι!

Θα λέγαμε πως αυτό το μικρό αυτό νόστιμο στρογγυλό γλυκό με φρούτα και καρπούς δένει παγανιστικές και Χριστιανικές παραδόσεις, Samhain και All Souls. Τα soul cakes φτιάχνονταν παραδοσιακά ως προσφορά στις ψυχές των νεκρών έχοντας σε κάθε περιοχή διαφορετικά ονόματα και σχήματα, με φρούτα ή χωρίς και με ό,τι αλεύρι διέθετε κάθε μέρος. Παραθέτω τη συνταγή που μου άρεσε περισσότερο για όσους λιχούδηδες ή τολμηρούς θέλουν να πειραματιστούν!

 Υλικά για soul cakes

• 3/4 κούπας φρούτα του δάσους
• 1/2 κούπα χοντροκομμένα φουντούκια
• 1 κούπα καστανή ζάχαρη
• 1 κούπα καυτό δυνατό μαύρο τσάι ( Earl Grey)
• 1 μεγάλο αυγό
• 4 κ. σούπας βούτυρο λιωμένο
• 1 πρέζα μοσχοκάρυδο
• 1 κ. γλυκού κάρδαμο
• 1 κ. γλυκού κανέλα
• ½ κ. γλυκού τζίντζερ σκόνη
• 1 πρέζα αλάτι
• 2 ½ κούπες φαρίνα που φουσκώνει μόνη της

Οδηγίες:

Συνήθως διακοσμούνται με έναν σταυρό χαραγμένο στο επάνω μέρος τους ή καμωμένο από φρούτα ή γλάσο. Αν προτιμάτε βέβαια μπορείτε να σχηματίσετε κάποιο άλλο σύμβολο όπως το πεντάκτινο αστέρι ή τη σπείρα ως πορεία της ψυχής.

Εδώ κάπου θα σας αφήσω για να ψήσω τα μαγικά μου cakes, να σκαλίσω την κολοκύθα μου και ετοιμάσω έναν βωμό για τους Προγόνους! Το κερί που θα καίει τη νύχτα της παραμονής του Samhain στο παράθυρό μου δε θα ‘ναι για να διώχνει μακριά τις μάγισσες και τα ξωτικά, αλλά για να φωτίζει το δρόμο των Ψυχών που έχω προσκαλέσει και των Πνευμάτων που θα χορέψουν μαζί μου εκείνη τη μαγική ώρα!

Πηγές:

• Mary Mapes Dodge St.Nicholas Magazine
• Simoons, Frederick J. (1998). Plants of Life, Plants of Death
• Carmichael, Sherman (2012). Legends and Lore of South Carolina. The History Press.
• Hood, Karen Jean Matsko (1 January 2014). Halloween Delights. Whispering Pine Press International. 
• Mosteller, Angie (2 July 2014). Christian Origins of Halloween
• Ditchfield, Peter Hampson. Old English Customs Extant at the Present Time
• Rogers, Nicholas Halloween: From Pagan Ritual to Party Night
• Eason, Cassandra The Mammoth Book of Ancient Wisdom
• Morton, Lisa Trick or Treat: A History of Halloween
• Smith Julia Fairs,feasts and frolics: customs and traditions in Yorkshire    
• Clifton D.Bryant, Dennis L. Peck Encyclopedia of Death and Human Expererience.
• Transactions of the Historic Society of Lancashire and Chesire Vol 4
• Samhain: Rituals, Recipes and Lore for Halloween. Diana Rajchel
• The Pagan Mysteries of Halloween. Jean Markale
• Trick or Treat: A History of Halloween. Lisa Morton
• Celtic Gods and Heroes