Λαβύρινθος

Όταν ακούμε τη λέξη Λαβύρινθος συνήθως μας έρχεται στο μυαλό κάποιο μέρος με πολλούς διαδρόμους, ίσως σκοτεινό και με ένα τέρας της φαντασίας μας να καραδοκεί. Οι λαβύρινθοι ανέκαθεν ανέγειραν περίπλοκα συναισθήματα στους ανθρώπους. Πριν μπει κανείς όμως στην αναζήτηση για την σημασία τους, πρέπει να γίνει μια μικρή περιγραφή της έννοιας αυτής.

Υπάρχουν δύο είδη λαβυρίνθων: ο μονοδρομικός, επτά (συνήθως) ελιγμών και ο πολλαπλών διαδρόμων και αδιεξόδων. Στην ελληνική γλώσσα δεν γίνεται κάποιος διαχωρισμός ως προς το είδος, έτσι ο πρώτος ονομάζεται «Κλασικός Λαβύρινθος» (labyrinth), ενώ ο επόμενος με τα αδιέξοδα, απλά «Λαβύρινθος» (maze) (εικ. 1).

• 

Μέχρι την εποχή της Αναγέννησης, περίπου τον 16^ο αιώνα μκχ, η μορφή λαβυρίνθου που επικρατεί είναι του κλασικού, ενώ ο περίπλοκος εμφανίζεται αργότερα χρονικά. Το σχήμα αυτό, εντοπίζεται από τα προϊστορικά χρόνια, ενδεικτικά, στην Αίγυπτο, στον ελλαδικό χώρο, στο Περού, στην Ισπανία, στην Συρία και αλλού. Φυσικά, υπάρχουν πολλά ακόμη μέρη στον κόσμο όπου κανείς μπορεί να εντοπίσει ευρεία χρήση του λαβυρίνθου. Από μικρά φυλακτά που βοηθούν τις γυναίκες στον τοκετό στην Ινδία, καλάθια της φυλής Hοpi στην Νότια Αμερική (εικ. 2), έως μεγαλιθικά μνημεία σε Σκανδιναβία και Ινδία (εικ. 3).

Ο Λαβύρινθος στην αρχαιότητα

Το όνομα του συμβόλου κατά μια υπόθεση, προέρχεται από την λέξη λας (=πέτρα) ή λάβρυς (σημ. διπλός πέλεκυς) από τον χώρο δηλαδή, στον οποίο υπάρχουν πολλοί διπλοί πελέκεις. Όλοι γνωρίζουν τον μύθο κατά τον οποίο, στο ανάκτορο της Κνωσού υπήρχε ο λαβύρινθος όπου μέσα του φύλαγε τον τρομερό Μινώταυρο. Στην θεώρηση όπου το ίδιο το κτιριακό συγκρότημα της Κνωσού είναι ο λαβύρινθος τον θρύλων, καταλαβαίνει κανείς την συσχέτιση με το όνομα του συμβόλου, αφού σε πολλά σημεία του, υπάρχουν απεικονίσεις, εγχαράξεις (εικ. 4) και αυτούσιοι οι διπλοί πελέκεις. Συνεπώς η σύνδεση του συμβόλου του λαβυρίνθου, με τον λαβύρινθο ως τόπο, γίνεται με αρκετούς τρόπους.

Από τα αρχαιότερα ευρήματα τα οποία μπορούν να χρονολογηθούν, είναι μια πινακίδα γραμμικής Β’ από την Πύλο, του 1200 πκχ (εικ. 5), με αναπαράσταση του λαβυρίνθου με επτά ελιγμούς, σε τετράγωνη απόδοση. Το σχήμα που επιλέχτηκε, δεν αλλάζει την ποιότητα ή τη σημασία του συμβόλου. Σχηματικά αντίστοιχος είναι εκείνος στο Kambainallur της Ινδίας (εικ. 3), με διαστάσεις 80×80μ, που εικάζεται πως είναι 2500 χρονών. Η βιβλιογραφία βρίθει παραδειγμάτων σχηματικής απόδοσης λαβυρίνθων, αλλά και μεγαλιθικών κατασκευών, οι οποίες μπορούν να περπατηθούν και πάνε πίσω έως και 5000 χρόνια.

Ο Λαβύρινθος της ψυχής

Ο Carl Jung απέδωσε την ικανότητα των ανθρώπων που βρίσκονται σε διαφορετικά μέρη και χρονικές περιόδους της αρχαιότητας, να απεικονίσουν το ίδιο περίπλοκο σχήμα, στο Συλλογικό Ασυνείδητο. Σύμφωνα με τον ίδιο, η περιοχή αυτή έξω από τα βιώματα του ατόμου, περιέχει κοινά αρχέτυπα για όλους, που εμφανίζονται με την μορφή συμβόλων, μύθων και ονείρων. Αν και έχουν γίνει πάμπολλες υποθέσεις, η ακριβής σημασία του λαβυρίνθου παραμένει μυστήριο. Η Eloise Philpot, έχει διατυπώσει την θεωρία του ημερολογίου, ότι δηλαδή το σύμβολο είναι αναπαράσταση του χρόνου που κινείται μέσα στο έτος και πως οι ελιγμοί αντιπροσωπεύουν τα ηλιοστάσια, τις ισημερίες και τις εποχές.

Ο Graham King του Μουσείου Μαγείας του Boscastle στην Κορνουάλη, συνδέει τα μεγαλιθικά μνημεία αλλά και την σχηματική αναπαράσταση λαβυρίνθων σε πέτρες, με την επικοινωνία με πνεύματα, αλλοκοσμικές οντότητες και άλλες διαστάσεις ύπαρξης. Λέγεται πώς σε ανάλογα μέρη στην Ν. Γαλλία, την Δανία και την Ιρλανδία, οι επαφές αυτές γίνονται με μεγαλύτερη ευκολία. Από μία άλλη πλευρά, η σχέση του λαβυρίνθου με τους διπλούς πελέκεις, πλέκει μια σύνδεση με τα δίπολα. Το μηνοειδές σχήμα των πελέκεων, με αριστερά την χάση του φεγγαριού ως θάνατο και δεξιά την γέμιση ως ζωή, η διαφορά όταν κάποιος είναι εξωτερικά και εσωτερικά του λαβυρίνθου, τον εγκλεισμό και την ελευθερία, ακόμη και την απεικόνιση της Μητέρας Θεάς της Μινωικής Κρήτης (η ονομαζόμενη και Πότνια θηρών)

[εικ. 7,8] να κρατά τα εν λόγω διπλά τσεκούρια, ανάγει τον λαβύρινθο σε μια είσοδο προς έναν άγνωστο κόσμο, στον κάτω ή έσω κόσμο. Η άποψη αυτή, αν και πολύ συνειρμικά σχηματισμένη δίνει μια πρώτη ιδέα για την δύναμη που προσδίδεται στο σύμβολο. Σίγουρα η χρήση του συμβόλου δεν είναι μόνο μια, όμως είναι αδιαμφισβήτητη η δύναμή του.

Ο Λαβύρινθος στην τελετουργία

Ο Robert Barzan, έχει συνδέσει κάθε διαβατήρια τελετή (γέννηση, θάνατος, αναγέννηση, τον κύκλο του έτους) με τον «Ιερό τόπο» του λαβυρίνθου. Το περπάτημά με το φυσικό σώμα, αποδιοργανώνει την σκέψη σε τέτοιον βαθμό, που αλλάζει την κατάσταση συνειδητότητας. Κατά την κίνηση προς το χάος, ο εσώτερος νους «ανοίγει», βρίσκεται σε μιαν ανώτερη διάσταση. Σε αρκετούς πολιτισμούς οπού υπάρχει ο μύθος του λαβυρίνθου, οι φιγούρες που βρίσκονται στο κέντρο, είναι συνήθως τρομακτικές (Μινώταυρος, Ravana, κ.α.), μα το τέρας που κατοικεί εκεί, θα μπορούσε να είναι τα κρυφά κομμάτια του εαυτού. Του Σκιερού/Ανώτερου/Εσώτερου Εαυτού, εκείνου που φοβούνται οι περισσότεροι να αντιμετωπίσουν και που με κόπο πρέπει να γίνει αντιληπτός και εν συνεχεία αποδεκτός από τον Συνειδητό Εαυτό.

Αρκετές σκέψεις πάνω στο θέμα, θέλουν τον λαβύρινθο να περπατείται μονάχα από τους μυημένους.

Οι στροφές και η έλλειψη προσανατολισμού, προστατεύουν το κέντρο από όσους δεν είναι έτοιμοι να το αντιμετωπίσουν. Για παράδειγμα, οι σαμάνοι ως άνθρωποι μυημένοι, χρησιμοποιούν τον δρόμο αυτόν προς την μήτρα/ σπηλιά της Μητέρας θεάς, ώστε να λάβουν οράματα και πνευματική αναγέννηση. Βιώνουν έναν συμβολικό θάνατο καθώς περπατούν προς το κέντρο, μόνο για να αναγεννηθούν κατά την έξοδο, όντες ένα με τον Ανώτερο Εαυτό.

Εκείνοι που εισέρχονται αμύητοι και βγαίνουν νικητές, όπως ο Θησέας, που με την βοήθεια της ιέρειας της Μητέρας θεάς , Αριάδνης, κατάφερε να βγει νικητής από τον λαβύρινθο, είναι οι ήρωες. Οι υπόλοιποι, αν επιδιώξουν να εισέλθουν, δεν καταφέρνουν να βγουν ποτέ.

Ο Λαβύρινθος ως θεραπευτικό εργαλείο

Μια σύγχρονη προσέγγιση, φέρνει την πρακτική του Ρέικι στην πνευματική εργασία με τον λαβύρινθο. Με την πίστη ότι η Κοσμική Ενέργεια είναι προσβάσημη με κάθε μορφής σύνδεση, το Ρέικι είναι μια τέτοια πόρτα. Η Robin Fuerst δίνει τις ιδιότητες των επτά chakras σε κάθε έναν ελιγμό του λαβυρίνθου. Η πορεία προς το εσωτερικό, αποδεσμεύει το πνεύμα του ατόμου από προκαταλήψεις που ίσως είχε για την εμπειρία που πρόκειται να βιώσει και σαν άλλη τεχνική Gassho γειώνει την ενέργεια. Οι ανησυχίες παύουν και η σκέψη παραμένει στο τώρα.

Ο λαβύρινθος είναι ένα μονοπάτι προς τα μέσα, προς τον εαυτό. Φτάνοντας στο κέντρο, υπάρχει ο χρόνος για να σταματήσει και να συλλογιστεί κανείς. Στην απόλυτη ησυχία υπάρχει η γνώση, γίνεται η λήψη της θεραπευτικής ενέργειας. Στο τρίτο μέρος, αυτό της επιστροφής, κάθε βάρος έχει μείνει πίσω και οι απαντήσεις έχουν δοθεί. Ο άνθρωπος βγαίνει έξω με ανάλαφρη καρδιά και νέο σκοπό. Η αντιστοιχία των chakras και των ελιγμών, είναι η εξής (εικ. 10):

Το HSZSN ενώνει το ασυνείδητο σε παγκόσμιο επίπεδο άρα επανέρχεται και επιβεβαιώνεται η θεωρία του Jung για το Συλλογικό Ασυνείδητο και η σημαντικότητα του λαβυρίνθου σαν αρχετυπικό σύμβολο.

Περπατώντας το Λαβύρινθο

Αν κάποιος θέλει να βιώσει την πορεία του λαβυρίνθου αλλά δεν έχει δυνατότητα να πάει με το φυσικό του σώμα σε κάποιον, υπάρχουν οι δακτυλικοί λαβύρινθοι (finger walking labyrinths), που είναι είτε ζωγραφισμένοι είτε ανάγλυφοι. Ο περπατητής, ακολουθεί την διαδρομή με το δάκτυλο, κάνοντας νοερά το ταξίδι προς το κέντρο και πίσω. Για τον σχεδιασμό του, μπορεί να ακολουθηθεί το σχέδιο της εικόνας 11. 

Όπως είναι φυσικό, έχουν γίνει αρκετές έρευνες για τον αντίκτυπο της πορείας στον λαβύρινθο. Σε μια από αυτές, ο John Rhodes, έχοντας συλλέξει τα αποτελέσματα από άτομα που ολοκλήρωσαν την διαδρομή, καταλήγει στο ότι, όσοι περπατούν τον λαβύρινθο εξέρχονται γειωμένοι, λιγότερο ανήσυχοι, με ένα αίσθημα ηρεμίας. Συνεπώς οι θετικές αντιδράσεις που βιώνει το σώμα, οδηγούν στην καλύτερη επαφή και αλληλεπίδραση με το πνεύμα.

Σε αρκετά πανεπιστήμια, όπως είναι το La Trobe και το Charles Sturt στην Αυστραλία, στήνονται λαβύρινθοι για όποιον επιθυμεί να βιώσει την εμπειρία. Το προσωπικό και οι φοιτητές, συχνά παρατηρείται να βρίσκονται εντός τους, σε μια ήρεμη βόλτα. Το σύμβολο και η διαδικασία της πορείας μέσα του και πίσω, χρησιμοποιείται από άτομα διαφόρων παραδόσεων, θρησκειών και πεποιθήσεων. Οι ίδιοι όταν ερωτήθηκαν, ανέφεραν πως, όταν βρίσκονται μέσα, οι ηχορύπανση μοιάζει μηδαμινή, ενώ οι ήχοι της φύσης εντονότεροι. Επίσης, σταθερά αναφέρονται η μείωση του στρες και η αίσθηση ηρεμίας κατά την έξοδο. 

Σπειροειδής χορός

Ο λαβύρινθος, έχει απασχολήσει πολλούς μελετητές και ανθρώπους του πνεύματος ανά τα χρόνια. Το ιδιαίτερο σχήμα του που θυμίζει σπείρα, η κίνηση προς το εσωτερικό με κάθε τι άβολο που κρύβει στο κέντρο, έχουν προσδώσει στην μορφή του αισθήματα δέους και δύναμης. Είναι όμως οι τοίχοι του που έχουν αυτά τα χαρακτηριστικά, ή μήπως ο χώρος που βαδίζεται; Οι άνθρωποι του αρχαίου ελλαδικού χώρου, δεν αντιλαμβάνονταν τον κενό χώρο με τον ίδιο τρόπο που γίνεται αντιληπτός σήμερα.

Δεν ήταν ένα κενό διάστημα, αλλά έπαιρνε σχήμα από την κίνηση που γινόταν μέσα σε αυτό. Αρκετοί αναφέρουν πως ο χορός συσχετίζεται με τον λαβύρινθο και πως οι τελετουργίες που λάμβαναν χώρα μέσα του, ήταν χορευτικές ή αποτελούνταν από έντονες κινήσεις. Μεγάλο μέρος των παραδοσιακών Κρητικών χορών, μέχρι και την εποχή αυτή, ακολουθούν το μοτίβο από άτομα σε κύκλο ή σπείρα που ενώνονται στα χέρια και επαναλαμβάνουν τον ίδιο βηματισμό. Μοιάζει να μένει αναλλοίωτο από την μινωική εποχή. Η εικόνα 12, προέρχεται από τον θολωτό τάφο στο Καμηλάρι (1650πκχ) και πιθανολογείται πως πρόκειται για ταφικές τελετές νεκρολατρείας.

Βέβαια ο χορός, είχε υψηλή θέση στα τελετουργικά της εποχής, μερικά των οποίον εικάζεται πως είναι εκείνα της Θεοφανίας (η εμφάνιση της Μεγάλης θεάς), του κύκλου της βλάστησης και της λατρείας της φύσης γενικότερα.

Συμπερασματικά, ο λαβύρινθος μοιάζει να είναι ένας από τους τρόπους προσέγγισης του Θείου, με την παύση των καθημερινών σκέψεων και το βύθισμα μέσα στον εαυτό. Η πορεία ξεκινά όταν αρχίζει κανείς να αναζητά την γνώση. Έτσι εισέρχεται στον λαβύρινθο γιατί εκείνος είναι το μονοπάτι του, η δική του πορεία προς αυτήν. Ίσως στην διαδρομή αυτή, βρει την Θεά. Όμως ο δρόμος για την επικοινωνία είναι δύσκολος και παρότι η κατεύθυνση μονή, είναι πολύ εύκολο να χαθεί ο προσανατολισμός.

Η πορεία προς τα μέσα είναι η ζωή. Το κέντρο, είναι το σημείο μέσα στο οποίο όλα ολοκληρώνονται, ο θάνατος ίσως. Η ψυχή βρίσκεται εκεί στην πιο αγνή της ύπαρξη, είναι το μέρος όπου έρχεται σε επαφή με την θεά, το σημείο που η ψυχή, έχει αποδεχτεί κάθε πλευρά και έκφανσή της. Όταν ολοκληρωθεί το ταξίδι, το μόνο που απομένει είναι η ελευθερία. Η «αναγέννηση» του εαυτού, η ολοκλήρωση έχει επιτευχθεί και ακολουθεί η επιστροφή στον έξω κόσμο.

Ως ολοκληρωμένος άνθρωπος, ως Iέρεια, ως ήρωας.

Βιβλιογραφία:

• Barzan Robert, The Labyrinth: Doorway to the Sacred, 2016
• Christensen Tina, Mindfulness Practice and the Labyrinth Experience in a University Setting, in Australian Labyrinth Network, 2015
• Fuerst Robin, Reiki and the Labyrinth
• Greenwood Elizabeth (LaVeda Lewis Highcorrell), The Five Mystic Secrets, 2009
• Jewitt Clement, Labyrinth: Myth, Meaning and Symbol, 2003
• Jung Carl, Η ολοκλήρωση της προσωπικότητας, 1998
• Hermann Kern, Through the Labyrinth: Designs and Meanings Over 5,000 Years, 2000
• Lucas Philip Charles, Constructing Identity with Dreamstones: Megalithic Sites and Contemporary Nature Spirituality, in Nova Religio, Vol. 2, 2007
• Μanonmani Sugavana Murugan, Megalithic Labyrinth of Kambayanallur, https://www.academia.edu/8741765/KAMBIYANALLUR_LABYRINTH
• Philpot Eloise, The Labyrinth as Time Art, in Athens Journal of Humanities and Arts, Vol. 3, 2016
• https://www.athensjournals.gr/humanities/2016-3-2-1-Philpot.pdf
• Rhodes John, Commonly reported effects of Labyrinth Walking, in Labyrinth Pathways, 2008
• Sjöö Monica, Mor Barbara, The Great Cosmic Mother: Rediscovering the Religion of the Earth, 1991
• Stallbaum Nadja, From Chaos to Cosmos: Through the Cretan Labyrinth, 2014
• Δημοπούλου – Ρεθεμιωτάκη Νότα, Το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου, 2005
• Παλυβού Κλαίρη, Στον απόηχο του Μινωικού λαβυρίνθου, ευφάνταστα συστήματα κυκλοφορίας πολλαπλών (και όχι περίπλοκων) επιλογών, ομιλία 2018

---