Μαινάδες

Θα ταξιδέψουμε μαζί στο χρόνο, τότε που ο Διόνυσος περιδιάβαινε τον κόσμο βαστώντας το Θύρσο, περιτριγυρισμένος από σατύρους και πλαισιωμένος από τις Μαινάδες. Τότε που ήχοι κρουστών, κραυγές και μουσικές οδηγούσαν σε έκσταση και η θεϊκή τρέλα καταλάμβανε τα κορμιά που λικνίζονταν σε άγριους ρυθμούς. Θα πάμε στον Ελλαδικό χώρο της αρχαιότητας και για αρχή θα προσγειωθούμε κάπου στην Άμφισσα.

Όταν τα ήμερα φυλούν τα άγρια

“Διάβασα κάπου πως όταν τελικά τρέκλισαν απ’ το βουνό σε μια άγνωστη πόλη, μεθυσμένες, αγριωπές, μισόγυμνες, με βλέμμα θολό και αίμα ξεραμένο κάτω από τα σπασμένα νύχια τους και πάνω στους λαχταριστούς μηρούς τους, κοροϊδεύοντας ακόμα και γελώντας, προσπαθώντας να χορέψουν, να λυγίσουν τα κορμιά τους, να ουρλιάξουν, αλλά το έριξαν στον ύπνο πλάι στους πάγκους της αγοράς, κατάχαμα, σαν πτώματα, ήρθαν κάτι μεσόκοπες νοικοκυρές, κάτι ευυπόληπτες κυρίες κι έμειναν όλη νύχτα στην αγορά: η μια δίπλα στην άλλη σιωπηλές σαν προβατίνες, σαν γελάδες, στα λιβάδια των σκοταδιών και τις φυλούσαν, τις πρόσεχαν, σαν να ‘ταν τα καλά τους τα κορίτσια. Κανένα αρσενικό δεν τόλμησε ποτέ τόση μαινόμενη αξιοπρέπεια.”

Αυτά μας μεταφέρει η Ursula Le Guin αναφερόμενη σε ένα περιστατικό που αφηγείται ο Πλούταρχος στην πραγματεία του «Γυναικών Αρεταί». Το περιστατικό εξελίσσεται την εποχή που οι τύραννοι της Φωκίδας είχαν καταλάβει τους Δελφούς διεξάγοντας τον γνωστό Ιερό Πόλεμο. Οι ακόλουθες του Διονύσου, τις οποίες ονομάζει Θυιάδες, περιφέρονταν αλλόφρονες μακριά από την περιοχή τους. Μην έχοντας αίσθηση του που βρίσκονται φτάσανε στην Άμφισσα.

Εκεί, σε κατάσταση έκστασης ακόμη, παραδίνονται στην εξάντλησή τους και αφήνουν τα κορμιά τους να ξεκουραστούν στην αγορά, όπου και αποκοιμιούνται. Η πόλη εκείνη ήταν συμμαχική με τους Φωκείς και παντού υπήρχαν στρατιώτες των Τυράννων. Τότε οι γυναίκες της Άμφισσας φοβήθηκαν μήπως οι Θυιάδες πάθουν κακό και αφήνοντας τη βολή τους, βγήκαν από τα σπίτια τους και σπεύσανε στην αγορά.

Στηθήκαν η μια κοντά στην άλλη σχηματίζοντας έναν κύκλο σιωπής γύρω από τα αποκαμωμένα κορίτσια. Όσο οι Θυιάδες κοιμόντουσαν, οι γυναίκες της πόλης στέκονταν σιωπηλές και ακοίμητες φρουροί τριγύρω τους. Όταν ξυπνήσαν, δέχτηκαν την περιποίηση και την φροντίδα των γυναικών της Άμφισσας. Οι γυναίκες αυτές μάλιστα, πήραν την άδεια των συζύγων τους και  ανέλαβαν να συνοδεύσουν τις Θυιάδες με ασφάλεια στο δρόμο επιστροφής τους ως τα βουνά.

Ποιες ήταν οι Μαινάδες;

Αν και είναι ευρέως γνωστές ως Μαινάδες, οι γυναίκες αυτές λάτρεις Θεών έχουν και άλλες ονομασίες. Στη Μακεδονία, ο Πλούταρχος μάς ενημερώνει πως τις αποκαλούσαν Μιμαλλόνες και Κλώδωνες. Στην Ελλάδα Βάκχες, Βασσαρίδες, Θυιάδες, Ποτνιάδες κ.α. Κάποιοι από αυτούς τους τίτλους μετατράπηκαν με τον καιρό σε κύρια ονόματα. Κάποιοι άλλοι παρέμειναν ως επιθετικοί προσδιορισμοί. Ο Πλούταρχος και πάλι μας πληροφορεί πως η ίδια η Άρτεμη αποκαλούνταν ως Μαινάδα, Θυιάδα, Φοιβάδα, Λυσσάδα (στην πραγματεία του για τη Δεισιδαιμονία).

Ο Παυσανίας αναφέρει πως οι Θυιάδες που γνώρισε είναι από την Αττική και πως πηγαίναν κάθε δύο χρόνια μαζί με τις γυναίκες από τους Δελφούς στον Παρνασσό και εκεί τελούσαν όργια προς τιμή του Διονύσου. Οι Θυιάδες των Δελφών είχαν, σύμφωνα με τον Παυσανία, πρόγονό τους τη Θυία, η οποία ήταν πρωθιέρεια  του Διονύσου και τελούσε όργια για το Θεό. Μετά από τη Θυία, όσες καταλαμβάνονταν από θεϊκή μανία αποκαλούνταν Θυιάδες. Και χάριν αυτής του της καταγραφής μπορούμε να θεωρήσουμε πως οι Μαινάδες  δεν είναι απλά μυθολογικές οντότητες.

Ο όρος Μαινάδα έμεινε να έχει περισσότερο μυθολογική υπόσταση, ενώ οι όροι Θυιάδα και Φοιβάδα μείναν ως επιθετικοί προσδιορισμοί υπαρκτών γυναικών. Η αμφισβήτηση της ύπαρξης των γυναικών αυτών είναι εν μέρη κατανοητή, μιας και η τρέλα και η μανία παύουν να έχουν θεϊκή χροιά όσο ο πολιτισμός προχωράει. Μένουν οι ποιητές και οι φιλόσοφοι να κρατούν τα μυστικά των Μαινάδων στις ψυχές και στα έργα τους. Μόνο εκείνοι και οι ερωτευμένοι μπορούν να μοιραστούν την τρέλα των ένθεων. Ενώ το ευρύ κοινό μπορεί καλύτερα να διαχειριστεί τον όρο Θυιάδα, ως κάποιο υπαρκτό πρόσωπο.  

Μαινάδες και Διόνυσος

Οι Μαινάδες φορούσαν στεφάνια από Κισσό και Ταξό και ήταν ντυμένες με τομάρια ελαφιών. Περιπλανιόντουσαν στα βουνά και τα δάση. Μιλούσαν με τα αγρίμια, τα θήλαζαν. Τελούσαν οργιαστικούς χορούς συνοδεύοντας τους με κραυγές και τραγούδια. Κτυπούσαν τα τύμπανα τους και τα κρόταλά τους. Κρατούσαν Θύρσους και φαλλούς. Πέφταν σε έκσταση, κυνηγούσαν ζώα και τρώγαν ωμό το κρέας τους. Τρυγούσαν αμπέλια και φτιάχνανε οίνο. Συχνά απεικονίζονται να χορεύουν με σατύρους και να συνοδεύουν τον Θεό Διόνυσο. Κάποιες φορές απεικονίζονται (από την κλασσική περίοδο και έπειτα) να συνοδεύουν τη Θεά Αφροδίτη ή και τις 9 Μούσες.

Ο Διόνυσος, ο αιώνιος έφηβος, ο κατεργάρης, ο φέρον την έμπνευση, την ενόραση, τη φώτιση, γιός του Δια και της Σεμέλης. Θεός της αμπέλου, της μέθης, Πυριγενής και Λιμναίος, Διθύραμβος, γεννημένος πρώτα από τη Φωτιά και έπειτα από το ύδωρ. Θεός της γονιμότητας και του εκπληρωμένου έρωτα. Περιπλανάται στην Αίγυπτο και τη Συρία σε κατάσταση τρέλας, μια τιμωρία που του επέβαλλε η  Ήρα από ζήλια και φτάνοντας στη Φρυγία συναντά την Κυβέλη (κατά άλλους η Ρέα), η οποία τον θεραπεύει.

Από εκεί ο Διόνυσος συνεχίζει να περιοδεύει και να εκπολιτίζει τον κόσμο, διδάσκοντας τις οργιαστικές του τελετές και την καλλιέργεια της αμπέλου. Αλλού γίνεται δεκτός ως τυχοδιώκτης και αλλού ως Θεός. Απτόητος προχωρά τιμωρώντας ή ευνοώντας τους ανθρώπους και εδραιώνοντας τη λατρεία του. Με τον θίασό του από Μαινάδες και σατύρους, με εκστατικό χορό και μουσική μυεί τον κόσμο στην κατάσταση ένθεης τρέλας. Φέρνει τον πολιτισμένο κόσμο σε επαφή με την ανιμιστική του πλευρά με τρόπους που παντρεύουν το πολιτισμό με τα ένστικτά, άλλοτε αρμονικά και άλλοτε εκρηκτικά.

Θα σας αφήσω να απολαύσετε τη μουσική δημιουργία των Dead Can Dance που εμπνεύστηκαν από τις Βάκχες και τη Θεική τους τρέλα!

Πηγές: