Ανθεστήρια ή αλλιώς Διονύσια

Μια ακόμα ιδιαίτερη γιορτή συναντάται τον μήνα Φεβρουάριο κατά το γρηγοριανό ημερολόγιο. Στην αρχαία Ελλάδα, συναντάμε τον μήνα Ανθεστηρίωνα που αποτελούσε τον όγδοο μήνα στο Αττικό Ημερολόγιο. Ήταν μήνας αφιερωμένος στον Διόνυσο και εκτός της Αθήνας συναντάμε τον εορτασμό του στην Βοιωτία, στην Κόρινθο, στην Μαγνησία, στην Σμύρνη, στην Μίλητο, στην Έφεσο, στην Πριήνη και αλλού.

Μέσα από την Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου του Θουκυδίδη γνωρίζουμε ότι ο εορτασμός των Ανθεστηρίων είναι ιδιαίτερα παλιά παράδοση. Χαρακτηρίζεται και ως τα Αρχαιότερα Διονύσια και πως τηρείται και από τους Ίωνες ο ίδιος εορτασμός, εξου και οι διάφορες τοποθεσίες που συναντάται ο εορτασμός τους ανά τον τότε Ελληνικό Κόσμο.

Σχετικά με την ονομασία τους, τα Ανθεστήρια ενδέχεται να προέρχονται από την λέξη «Ανθέω» που σχετίζεται με το έθιμο των χοών όπως θα δούμε παρακάτω. Μια άλλη άποψη είναι πως σχετίζεται με το «αναθέσσασθαι» που σημαίνει «προσεύχεται υπέρ των νεκρών» ή «εξορκίζω», όποια και αν είναι η ρίζα όμως, βλέπουμε την γιορτή των Ανθεστηρίων να βαδίζει μεταξύ θανάτου και ζωής σε μια ακραία ισορροπία.

Οι τελετές

Αποτελεί μια λαϊκή γιορτή και αυτό σημαίνει πως όλοι μπορούσαν να συμμετάσχουν, να γιορτάσουν και να πενθήσουν με τις τελετές να γίνονται δημόσια και όχι μέσα σε ναούς παρουσία μόνο των Ιερέων. Έτσι, την παραμονή της 12^ης ημέρας του Ανθεστηρίωνα, ξεκινούσε ο 3ημερος εορτασμός. Κάθε ημέρα είχε τις δικές τις παραδόσεις και δοξασίες που αποτυπώνονται στο όνομα τους. Έτσι, έχουμε τις εξής:

Πιθοίγια: η ημέρα που ανοίγανε τους πίθους με τον οίνο της νέας σοδειάς

Χόες: η ημέρα που έπιναν το κρασί και συμμετείχαν και παιδιά στην γιορτή

Χύτροι: ημέρα αφιερωμένη στους νεκρούς ή τις Κήρες ή Κάρες

Κάθε ημέρα είχε ως σκοπό να τιμήσει μια διαφορετική όψη του κύκλου της ζωής και του θανάτου.

Τα Πιθοίγια ήταν η πρώτη ημέρα του εορτασμού και ήταν ημέρα αφιερωμένη στον Αγαθοδαίμονα κατά τον Πλούταρχο. Την ημέρα αυτή, στον εξωτερικό χώρο του ιερού του Διονύσου γίνονταν σπονδές και κατανάλωναν τον οίνο της νέας σοδειάς ευχαριστώντας τον Θέοινο Διόνυσο.

Όπως στα Πιθοίγια έτσι και στις Χόες, οι δούλοι έπιναν και διασκέδαζαν ελεύθερα. Στις Χόες όμως συναντάμε και την συμμετοχή των παιδιών. Η ημέρα αυτή παίρνει το όνομα της από τα αγγεία που χρησιμοποιούνταν για τους αγώνες ταχυποσίας. Την ίδια ημέρα, συναντάμε το πρωί την τέλεση του Ιερογάμου της συζύγου του άρχοντα βασιλιά με τον Διόνυσο ώστε ο γόνος που θα προκύψει να έχει θεϊκή καταγωγή και η ευλογία του να δοθεί στην πόλη και στην βλάστηση της.

Ο «Διόνυσος» ερχόταν στον γάμο του πάνω σε τροχοφόρο πλοίο συνοδευόμενος από τους σάτυρους υπό τον ήχο των αυλών. Ο Άρχων Βασιλιάς που υποδυόταν τον Διόνυσο, είχε επιλέξει δεκατέσσερεις Αθηναίες για τον ρόλο τους ως «Γεραραί» ώστε να τελεστούν τα ιερά μυστήρια τον Ναό του Διονύσου.

Το απόγευμα με την ολοκλήρωση του Ιερογάμου, όλοι γιορτάζανε και κάνανε συμπόσια και αγώνες ταχυποσίας. Ενώ κανείς δεν έπινε από τον ίδιο κρατήρα σε ανάμνηση του Ορέστη. Έτσι ο καθένας είχε τον δικό του κρατήρα και γέμιζε το ποτήρι ενώ έπινε σιωπηλά.

Καθώς η ημέρα έκλεισε, έτσι ολοκληρωνόταν η χαρά και η γιορτή και περνούσαν στο σκοτεινό μέρος της γιορτής που αποκαλείται Χύτροι. Η ημέρα αυτή ήταν αφιερωμένη στον ψυχοπομπό Ερμή και οι χύτροι, τα πήλινα δοχεία τους, ήταν γεμάτα κόλλυβα σε ανάμνηση του Κατακλυσμού του Δευκαλίωνα.

Έθιμα και παραδόσεις

Κατά την διάρκεια του τριήμερου εορτασμού συναντώνται και άλλες πράξεις όπως

• ο στολισμός με λουλουδένια στεφάνια στα τρίχρονα παιδιά
• αποστολή δώρων και μισθών στους δασκάλους από τους πολίτες

αλλά αυτή που ξεχωρίζει, είναι:

• την ημέρα των Χυτρών όπου άνοιγαν οι πύλες του Άδη και τα πνεύματα κυκλοφορούσαν ανάμεσα στους ζωντανούς.

Πίστευαν πως μαζί με τα πνεύματα των νεκρών, πιο πονηρά πνεύματα δραπέτευαν και ήταν υπεύθυνα για την σήψη φαγητών και ανθρώπων οπότε έβαζαν κόκκινο νήμα γύρω από τα ιερά ώστε να μην μπορούν να μολύνουν τις προσφορές.

Την ημέρα μετά τα Ανθεστήρια, μια φράση που ακουγόταν συχνά ήταν «φύγετε ψυχές των νεκρών, τα Ανθεστήρια τέλειωσαν πια» («Θύραξε Κάρες, ουκετ’ ανθεστήρια») ώστε όσες ψυχές είχαν μπει στα σπίτια των ζωντανών να φύγουν και να γυρίσουν στον Άδη.

Ο Ορφικός Ύμνος του Διόνυσου:

Κικλήσκω Διόνυσον ἐρίβρομον, εὐαστῆρα, πρωτόγονον, διφυῆ, τρίγονον, Βακχεῖον ἄνακτα, ἄγριον, ἄρρητον, κρύφιον, δικέρωτα, δίμορφον, κισσόβρυον, ταυρωπόν, Ἀρήιον, εὔιον, ἁγνόν, ὠμάδιον, τριετῆ, βοτρυηφόρον, ἐρνεσίπεπλον. Εὐβουλεῦ, πολύβουλε, Διὸς καὶ Περσεφονείης ἀρρήτοις λέκτροισι τεκνωθείς, ἄμβροτε δαῖμον• κλῦθι, μάκαρ, φωνῆς, ἡδὺς δ᾽ ἐπίπνευσον ἀμεμ[φ]ής εὐμενὲς ἦτορ ἔχων, σὺν ἐυζώνοισι τιθήναις.

«Καλώ τον βροντόφωνο Διόνυσσο, που φωνάζει “ευαί”, τον αρχέγονο, τον διφυή, τον τριτότοκο, τον Βάκχειο άνακτα, τον άγριο, τον άρρητο, τον κρύφιο, τον δικέρωτα, τον δίμορφο, τον σκεπασμένο με κισσό, τον ταυρόμορφο, τον πολεμικό, που φωνάζει “ευοί”, τον αγνό, τον ωμοφάγο, τον τριετή, τον βοτρυηφόρο, τον περιβαλλόμενο με βλαστούς. Ευβουλέα, πολύβουλε, που τεκνώθηκες από τον Δία και την Περσεφόνη σε άρρητο γάμο, αθάνατε θεέ. Άκουσε, μακάριε, τη φωνή μας, και πνεύσε επάνω μας ηδύς και πράος, με ευμενή καρδιά, μαζί με τις εύζωνες τροφούς σου.»

Πηγές:

• ΟΡΦΙΚΟΙ ΥΜΝΟΙ, εκδ. ΕΣΤΙΑ
• ΘΟΥΚΥΔΙΔΟΥ: «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ» , εκδ. ΕΣΤΙΑ
• http://www.labrys.gr/gr/event_anthesteria.html
• htpps://el.wikipedia.org/wiki/Ανθεστήρια
• https://www.sansimera.gr/articles/1047
• https://www.theogonia.gr/latreia/attiko.htm