Η παράδοση θέλει τη νύχτα της 12^ης προς 13^ης του Δεκέμβρη να ‘ναι νύχτα μαγισσών, νύχτα σκοτεινή! Η παράδοση θέλει ακόμη τη μέρα να μεγαλώνει σπυρί-σπυρί από του Αγ. Σπυρίδωνα και μετά (12/12). Φυσικά αυτό δεν είναι αληθές στις μέρες μας, αλλά κάποτε ήταν!

Όταν υπολογίζαμε το χρόνο με βάση το Ιουλιανό ημερολόγιο το Χειμερινό Ηλιοστάσιο γιορταζόταν 13 Δεκέμβρη (14^ο αιώνα Κ.Χ.). Όταν κατά τον 16^ο  αιώνα Κ.Χ. υιοθετήθηκε το Γρηγοριανό ημερολόγιο και η προηγούμενη απόκλιση 8 ημερών έγινε 10 ημέρες, η οποία κατά τον 18^ο αιώνα έγινε 11 ημέρες (την εποχή που η Σκανδιναβία υιοθέτησε το Γρηγοριανό ημερολόγιο). Ενώ την εποχή που η Σκανδιναβία εκχριστιανιζόταν το Ηλιοστάσιο έπεφτε 14-15 Δεκέμβρη.

Μπέρδεμα ε; Τι να κάνουμε, έτσι γίνεται όταν ο άνθρωπος προσπαθεί να μετρήσει τον χρόνο και να τον βάλει σε λειτουργικά κουτάκια! Τέλος πάντων, θέλω να καταλήξω πως την εποχή που αυτές οι παραδόσεις φυτεύτηκαν στο ανθρώπινο υποσυνείδητο η 13^η του Δεκέμβρη ήταν η μικρότερη μέρα του έτους. Μια τρομαχτική νύχτα σκότους, μια νύχτα με την υπόσχεση του φωτός.

Νύχτα μαγισσών

Τη νύχτα της παραμονής και ανήμερα λοιπόν οι άνθρωποι φοβόντουσαν πως οι μάγισσες ξεχύνονταν στους ουρανούς! Στην Πολωνία, αν ξεσπούσε μάλιστα καταιγίδα το αποδίδανε σε μάχες μαγισσών που γινόντουσαν για να αναδειχθεί η κυρίαρχη των νυχτερινών ουρανών για το ερχόμενο ηλιακό έτος. Τα ζωντανά κινδύνευαν και απαγορευόταν σε παιδιά και νεαρές γυναίκες να κυκλοφορούν στην ύπαιθρο για να μην πέσουν θύματα αρπαγής από κάθε λογής Αλλοκοσμικά πλάσματα. Οι μάνες ξενυχτούσαν πλάι στις κούνιες των μωρών τους ώστε να αποτρέψουν το changeling, δηλαδή την αρπαγή ενός βρέφους από τα ξωτικά και την αντικατάστασή του από ένα άλλο δικό τους.

Στις Σλάβικες περιοχές τη νύχτα της παραμονής δεν επιτρεπόταν σε καμμιά γυναίκα μη μέλος της οικογένειας να εισέλθει στο σπίτι, ακόμη και στην πιο φιλική. Μάγισσες τριγυρνούσαν όχι μόνο έξω από τα όρια των οικισμών, αλλά ακόμη και γύρω από τα σπίτια και καιροφυλακτούσαν. Βότανα και κλαδιά με αγκάθια κρεμιόντουσαν στους στάβλους ώστε να αποτραπεί οποιαδήποτε μαγγανεία που θα έβαζε σε κίνδυνο την ευημερία των ζωντανών ή ακόμη και τη ζωή τους.

The Wild Hunt

Η νύχτα της 13^ης του Δεκέμβρη στη Σουηδία λεγόταν Lussinatta ή Lussi Night. Τότε έβγαινε παγανιά η Lussi, ένας θηλυκός δαίμονας ή κατά άλλους μάγισσα, με άγριες διαθέσεις. Πετούσε στον νυχτερινό ουρανό παρέα με τους Αλλοκοσμικούς ακόλουθούς της. Ο μύθος αυτός θα μπορούσε να σχετίζεται με το Wild Hunt ή αλλιώς Oskoreia, ένα λαογραφικό μοτίβο πολύ διαδεδομένο σε Βόρειους, δυτικούς και κεντρικούς Ευρωπαϊκούς πολιτισμούς. Πρόκειται για ένα συναρπαστικό και συνάμα τρομαχτικό κυνήγι στους αιθέρες, κατά το οποίο μια ισχυρή φιγούρα-συνήθως μάγισσα ή θεότητα- ακολουθείται από μια φασματική πομπή νεκρών και αλλοκοσμικών όντων και εμπλέκεται σε τρελή καταδίωξη!

Μεταξύ της νύχτας αυτής και της νύχτας του Yule τα πνεύματα των νεκρών, καθώς και trolls, ξωτικά και καλικάντζαροι σουλατσάρανε ανενόχλητα στον κόσμο των ζωντανών. Το έθιμο Lussevaka θέλει τους ανθρώπους να μένουν άυπνοι όλη τη νύχτα της Lussi για να προστατεύσουν τους εαυτούς τους, τους αγαπημένους τους και τα υπάρχοντά τους από τυχόν μαγικές επιδρομές. Με το πέρας των χρόνων το ξενύχτι αυτό μετατράπηκε σε ένα απλό ολονύχτιο πάρτυ.

Παρότι δεν υπάρχει κάποια απόδειξη πως το πνεύμα Lussi έχει οποιαδήποτε σχέση με την St. Lucia η οποία τιμάται την μέρα της 13^ης του Δεκέμβρη, δεν μπορούμε παρά να προσέξουμε την ομοιότητα των ονομάτων και την σύμπτωση της ημέρας. Τη μέρα αυτή στην Ευρώπη τελούνται εορτασμοί προς τιμήν της St.Lucia. Στη Σουηδία μικρά κορίτσια ντύνονται στα λευκά και φορούν στο κεφάλι στεφάνια με αναμμένα λευκά κεριά.

St. Lucia και Ηλιοστάσιο

Μόνο εικασίες μπορούμε να κάνουμε για το πως έφτασε η ιστορία της St. Lucia από την Ιταλία στη Σουηδία. Αλλά μπορούμε να πούμε με σιγουριά πως εκεί βρήκε τη θέση της και έγινε πολύ δημοφιλής αναμειγνυόμενη με πολλά ήδη υπάρχοντα έθιμα και μύθους. Ένας από τους τοπικούς μύθους που ενσωματώθηκαν με τη St. Lucia κατά την περίοδο του μεσαίωνα είναι ο εξής. Στη Σουηδική επαρχία Varmland είχε πέσει φοβερός λοιμός και οι άνθρωποι υποφέρανε. Ξάφνου, το βράδυ της 13^ης του Δεκέμβρη εκείνου εμφανίστηκε στη λίμνη Vanern ένα φως. Το φως έβγαινε μέσα από μια λευκή βάρκα που οδηγούσε μια πανέμορφη λευκοντυμένη γυναίκα που έφερε στο κεφάλι της ένα στέμμα από αναμμένα λευκά κεριά. Η βάρκα ήταν γιομάτη από τρόφιμα και μόλις την ξεφορτώσανε εκείνη εξαφανίστηκε. Ένα θαύμα!

Σε μεταγενέστερες εποχές καθιερώθηκε το πρωινό της μέρας αυτής η μεγαλύτερη κόρη της οικογένειας να ξυπνάει νωρίς την αυγή και να ετοιμάζει μοσχομυριστό καφέ και μαλακά, γλυκά, στριφογυριστά ρολά με σαφράνι (κρόκο). Να φοράει μια κατάλευκη ρόμπα με μια κόκκινη ζώνη στη μέση, καθώς και ένα στέμμα με αναμμένα λευκά κεριά. Να ξυπνά την υπόλοιπη οικογένεια σερβίροντάς τους το λαχταριστό πρωινό και τραγουδώντας γλυκά χαρούμενα τραγούδια!

Ένας από τους λόγους που πιστεύεται πως έκαναν την St. Lucia τόσο δημοφιλή στη Σουηδία είναι η σχέση της με το φως και την ημερομηνία του Ηλιοστασίου. Ειδικά στη χώρα αυτή που το σκοτάδι κρατά τόσο πολύ καιρό και το κρύο είναι τσουχτερό, το Ηλιοστάσιο είναι μια γιορτή που όλοι καρτερούν. Στις Σκανδιναβικές παγανιστικές παραδόσεις η Θεότητα του Ήλιου είναι θηλυκή, η Θεά Sunna, αδερφή της Θεάς της Σελήνης, διασχίζει με το άρμα της κάθε μέρα τον ουρανό. Ίσως λοιπόν η ηλιακή Sunna με τη φωτεινή Lucia συγχωνεύτηκαν με την πάροδο των χρόνων. Και όπως γίνεται συνήθως από τέτοια αμαλγάματα προκύπτουν πολύ γοητευτικά έθιμα που τηρούνται με ενθουσιασμό αν και σπανίως κάποιος γνωρίζει τις ρίζες τους και το λόγο που τα τηρεί!

Πηγές:

• Eriksson, Stig A. (2002). Christmas traditions and performance rituals: a look at Christmas celebrations in a Nordic context. 2002. Applied Theater Researcher. No. 3. 6/3
• Nygaard, J. (1992). Teatrets historie i Europa (“History in Europe”). Volume 1. Oslo: Spillerom.
• NRK radio (2002). Språkteigen. NRK radio. December 2002.

21 μέρες μέχρι το Yule!!!

Που λέτε, η περίοδος του Yule και του Χειμερινού Ηλιοστασίου έχει πάρα πολλές παραδόσεις και έθιμα. Εν καιρώ θα ρίξουμε τις ματιές μας σε αρκετά από αυτά, καθότι είναι άκρως γοητευτικά, σκοτεινά, γιορτινά και μας φέρνουν σε επαφή με κουλτούρες και παραδόσεις από όλον τον κόσμο!

“Αυτοί οι Εξόριστοι τη μεταφέρουν, αυτοί που φαίνονται άγιοι και έχουν φορέσει τη διαφθορά, αυτοί που φαίνονται διεφθαρμένοι και έχουν φορέσει την αγιότητα. Πιέζουν την πόρτα. Τεντώνονται προς φωτιά που θρέφει και ζεσταίνει τους Ζωντανούς. Τους Ζωντανούς που τους έχουν πετάξει έξω, από φόβο, από τον φόβο προς τους ίδιους τους τους εαυτούς, στην εξώτερη μοναξιά του θανάτου, τους απέρριψαν, τους άφησαν έξω για πάντα.

Οι Ζωντανοί μαζεύονται και ζεσταίνονται γύρω από τη φωτιά, αποβάλλοντας αυτήν τη μοναξιά, αυτήν την απομόνωση της καρδιάς. Οι ζωντανοί προστατεύονται από την πλούσια ζεστασιά των φλογών που κρατά τη μοναξιά έξω. Τρομοκρατημένοι, ακούνε τους νεκρούς να χτυπάνε τα κουφώματα, μετά σηκώνονται, οπλισμένοι με τη ζεστασιά της φωτιάς και γεμάτοι περιφρόνηση. Είναι η νύχτα της πρωτοχρονιάς. Τα μεσάνυχτα καίγονται σαν κωνικό κερί. Σε μια ώρα, σε λιγότερο από μία ώρα, θα σβήσουν. Είναι η στιγμή της συνείδησης. Η ζωντανή στιγμή. Η νεκρή στιγμή. Ακούστε!”

Από το “Ballad of Mari Lwyd and other poems” 1941, του Vernon Watkins, σε ελεύθερη μετάφραση.

Το Ουαλικό έθιμο της Mari Lwyd

Καταγράφηκε για πρώτη φορά το 1800 και περιγράφει το έθιμο που λαμβάνει χώρα την περίοδο του Χειμερινού Ηλιοστασίου και κατά το οποίο μια ομάδα 4-7 ανδρών συνοδεύει τη Mari Lwyd καθώς εκείνη περιφέρεται στους δρόμους. Τα κοστούμια και το μακιγιάζ των ανδρών ποικίλει, αλλά συνήθως υπάρχει ένας αρχηγός, κάποιοι ντυμένοι σαν κλασσικοί χαρακτήρες παραδοσιακού βρετανικού κουκλοθεάτρου, όπως ο Punch και η Judy και φυσικά ένας Mari Lwyd. Κορδέλες κρέμονται από τα ρούχα τους και μια φαρδιά ζώνη στη μέση τους.

Τη Mari Lwyd υποδύεται ένα άτομο που φέρει νεκροκεφαλή αλόγου μπηγμένη σε έναν πάσσαλο και είναι κουκουλωμένο με λινάτσα και τριγυρνάει στους δρόμους του οικισμού το βράδυ. Κροταλίζει τα σαγόνια του και τρομοκρατεί μικρούς και μεγάλους. Καθ’ όλη τη διάρκεια της έξαλλης  περιφοράς, ο αρχηγός της ομάδας υποτίθεται πως προσπαθεί να περιορίσει και να ελέγξει τη Mari Lwyd. Η Mari Lwyd Χτυπάει τις πόρτες των νοικοκύρηδων τραγουδώντας στιχάκια. Το άτομο που βρίσκεται μέσα στο σπίτι και πίσω από την πόρτα οφείλει να απαντήσει σε ανάλογο τραγουδιστό στυλ.

Φανταστείτε κάτι σαν ραπ αναμέτρηση του παλαιού καιρού! Ο απ’ όξω με την νεκροκεφαλή αλόγου να ραπάρει απαιτώντας να εισέλθει στην οικεία (όχι των προγόνων του) και ο νοικοκύρης από εντός να ραπάρει απαντώντας για ποιους λόγους αρνείται. Που λέτε, το παιχνίδι κάποια στιγμή ζορίζει και αν ο από μέσα εξαντληθεί έμπνευσης είναι υποχρεωμένος να αφήσει τον απ’ όξω να μπει στο σπίτι και να τον τρατάρει φαΐ και πιοτό. Όσο κρατάει η στιχομυθία, ο Punch κτυπάει με το πόδι του στο έδαφος το ρυθμό, ενώ η Jude κάνει θορύβους ξυσίματος με τη σκούπα στο χώμα και στους τοίχους.

Οι ρίζες του εθίμου

Αν και το έθιμο αυτό έχει εμφανιστεί με διάφορες άλλες ονομασίες, η Mari Lwyd είναι η επικρατούσα και δημοφιλέστερη. Όσο για το τί σημαίνει το όνομα αυτού του εθίμου και το ποια ήταν επιτέλους αυτή η Mari Lwyd, αυτό παραμένει στη σφαίρα του μυστηρίου καθώς αποτελεί ακόμη αντικείμενο έρευνας και ακαδημαϊκής διαφωνίας.

O Λαογράφος Iorwerth C. Peate πιστεύει πως ο όρος Mari Lwyd ερμηνεύεται ως Αγία Μαίρη και κατ’ επέκταση αναφέρεται στην μάνα του Ιησού. Ενώ ο λαογράφος E. C. Cawte πιστεύει πως ο όρος ερμηνεύεται ως Γκρίζα Μαίρη και αναφέρεται στις κεφαλές αλόγων του εθίμου. Αρκετοί άλλοι λαογράφοι που μελέτησαν το θέμα, όπως ο Peate και η Ellen Ettlinger, πιστεύουν πως πρόκειται για προχριστιανική παράδοση σχετική με θρησκευτικό δρώμενο, αν και η υπόθεση αυτή έχει απορριφθεί λόγω έλλειψης στοιχείων που τη στηρίζουν.

Το πιο περίεργο είναι ίσως πως η Mari Lwyd δεν είναι το μόνο Βρετανικό έθιμο που περιλαμβάνει ζώα με κουκούλα. Αναφέρουμε ενδεικτικά το Hoodening του Kent, το Broad του Cotswolds, τα Old Ball, Old Tup και Old Horse της Β. Αγγλίας. Ίσως τα έθιμα αυτά να σχετίζονται με τη μόδα που διαδόθηκε ευρέως μεταξύ του 16^ου και 17^ου αιώνα στην ελίτ της βρετανικής περιοχής που ήθελε να είναι αγαπητά τα αλογάκια Hobby horses, αυτά με τα οποία σήμερα παίζουν ακόμη τα μικρά παιδιά και έχουν ένα κεφάλι αλόγου πάνω σε ένα πάσσαλο. Αν και το έθιμο της  Mari lwyd παράκμασε ως τα μέσα του 20^ου αιώνα, κυρίως λόγω αντίδρασης εκκλησιαστικών παραγόντων, τελικά αναβίωσε στα τέλη του αιώνα.

Μια μπαλάντα για τη Mari Lwyd

“Midnight, Midnight, Midnight, Midnight.
Go back, with your drowned and drunken eyes
And your crooked mouths so small
Go back to the seawave’s fall.
If we lift and slide the bolt in the door
What can you give for the food we store
But a slice of starving sky?  
Sinner and saint, sinner and saint
A horse’s head in the frost.
‘Surely, surely you’ll open the door
Now that you know our sins
For all grows good that was foul before
Where the spark of heaven begins.
groove Is blown to the freezing weather
It is men’s good that breaks their love,
And the picklock, picklock, picklock tread.”

Από το “Ballad of Mari Lwyd and other poems” 1941 του Vernon Watkins

Πηγές :

• Blake, Lois (1967). “The Mari Lwyd”. English Dance and Song. 
• Cawte, E. C. (1978). Ritual Animal Disguise: A Historical and Geographical Study of Animal Disguise in the British Isles. Cambridge and Totowa: D.S. Brewer Ltd. and Rowman and Littlefield for the Folklore Society. ISBN 978-0859910286.
• Ettlinger, Ellen (1944). “The Occasion and Purpose of the ‘Mari Lwyd’ Ceremony”. Man. 44: 89–93. doi:10.2307/2791738. JSTOR 2791738.
• Evans, J. (1800). A Tour Through Part of North Wales, in the Year 1798, and at Other Times. London: J. White.
•  ———  (1804). Letters Written During a Tour Through South Wales, in the Year 1803, and at Other Times. London: C. & R. Baldwin.
• Hole, Christina (1995) [1976]. A Dictionary of British Folk Customs. Oxford: Helicon. ISBN 978-1859861295.
• Hutton, Ronald (1996). The Stations of the Sun: A History of the Ritual Year in Britain. Oxford: Oxford University Press. ISBN 9780198205708.
• Jones, Edward (1802). The Bardic Museum, of Primitive British Literature; and Other Admirable Rarities. London: A. Strahan.
• Jones, David (1888). “The Mari Lwyd: A Twelfth Night Custom”. Archaeologia Cambrensis. 5: 389–393.
• Owen, Trefor M. (1987) [1959]. Welsh Folk Customs (new ed.). Cardiff: National Museum of Wales. ISBN 978-0863833472.
• Peate, Iorwerth C. (1935). “A Welsh Wassail-Bowl: With a Note on the Mari Lwyd”. Man. 35: 81–82. doi:10.2307/2789906. JSTOR 2789906.
•  ———  (1939a). “Mari Lwyd”. Man. 39: 136. JSTOR 2793408.
•  ———  (1939b). “A Further Note on the ‘Mari Lwyd'”. Man. 39: 32. JSTOR 2793144.
•  ———  (1943). “Mari Lwyd: A Suggested Explanation”. Man. 43: 53–58. doi:10.2307/2791759. JSTOR 2791759.
•  ———  (1963). “Mari Lwyd – Láir Bhán”. Folk Life. 1 (1): 95–96. doi:10.1179/043087763798255123.
• Prat, Montserrat (2011). “Metamorphosis of a Folk Tradition”. In Simon Callow; Andrew Green; et al. (eds.). Clive Hicks-Jenkins. London: Lund Humphries. pp. 63–79. ISBN 978-1848220829.
• Tems, Mick (1991). “The Mari Lwyd”. English Dance and Song. 53 (4): 12–13.
• Urquhart, Catriona; Hicks-Jenkins, Clive (2001). The Mare’s Tale. Llandogo: Old Stile Press.
• Williams, Mary (1939). “Another Note on the ‘Mari Lwyd'”. Man. 39: 96. JSTOR 2792365.
• Williams, Rowan (2006). Richard Ramsbotham (ed.). Vernon Watkins: New Selected Poems. Manchester: Carcanet. pp. ix–x. ISBN 978-1857548471.

Η τερατώδης, μεγάλη, φοβερή και τρομερή γάτα (ή μάλλον γάτος) της Ρωσικής μυθολογίας λέγεται Koτ Баюн και εμείς θα τη λέμε Κοτ Μπαγιούν. Ο μυθικός αυτός γάτος λοιπόν ζει βαθιά στα πυκνά Σιβηρικά δάση με τα πανύψηλα δέντρα. Είναι δυνατός, με γαμψά και ανθεκτικά, σε κάποιες εκδοχές σιδερένια, νύχια που είναι ικανά να ξεσκίσουν οποιαδήποτε πανοπλία. Δονεί ήχους που προκαλούν υπνηλία στους ανυποψίαστους ταξιδιώτες και από την ιδιότητά του αυτή πήρε και το όνομά του (баюкать θα πει νανουρίζω). Αυτός είναι ο Kot Bajun, o γάτος του Αλλόκοσμου που παίζει σημαντικό ρόλο σε πολλές παραδοσιακές Ρωσικές ιστορίες.  

Ο επίδοξος ήρωας μπορεί να τιθασεύσει τον μαγικό αυτό γάτο με τη βοήθεια σιδερένιου καπέλου και σιδερένιων γαντιών. Αν η προσπάθειά του πετύχει, ο γάτος γίνεται φιλικός απέναντί του και μπορεί να του γιατρέψει τα τραύματα με το γατίσιο γουργουρητό του. Ο γάτος Bajun έχει επίσης την ικανότητα να διώχνει τους εφιάλτες των ανθρώπων. Σε κάποιες ιστορίες, αναφέρεται ως ένα από τα μαγικά πλάσματα που κάνουν παρέα στην Baba Yaga (προφέρεται Μπάμπα Γιαγκά) τη θρυλική μάγισσα των Ρωσικών μύθων που ζει κι εκείνη απομονωμένη στα άγρια δάση του Βορρά.

Ένας γάτος που χάνεται στα βάθη των αιώνων

Η Ρωσική Παράδοση είναι γεμάτη από περιγραφές μαγικών πλασμάτων και η Σλάβικη μυθολογία δίνει τη δυνατότητα σε συγγραφείς του επικού και του φανταστικού να ψαρέψουν μπόλικο υλικό για τα έργα τους. Ο γάτος Bajun είναι από τους λιγότερο γνωστούς χαρακτήρες και συναντάται σπανίως στη βιβλιογραφία. Οι περισσότερες πηγές που τον αναφέρουν είναι είτε προφορικές είτε έχουν πλέον χαθεί. Έτσι ο γοητευτικός αυτός χαρακτήρας έχει ξεχαστεί αρκετά στις μέρες μας.

Και είναι τόσο κρίμα. Γιατί σκεφτείτε έναν τεράστιο (στο μέγεθος ενός αλόγου) γάτο κανίβαλο, που τραγουδάει μαγικά νανουρίσματα στους ταξιδιώτες και αφηγείται μαγικές ιστορίες. Κάθεται απάνω σε έναν ψηλό στήλο μέσα στο δάσος, στη μέση του πουθενά. Κανένα άλλο ζωντανό πλάσμα δεν υπάρχει σε μεγάλη ακτίνα τριγύρω. Διαθέτει υπερφυσική δύναμη και μεγάλη ευφυία. Αναπτύσσει εκτεταμένους διαλόγους όταν χρειαστεί. Διαθέτει σοφία, σύνεση και αξιοπρέπεια, παρά την αιμοσταγή και τρομακτική του φύση.  

Ο γάτος Bajun είναι ένα άγριο πλάσμα που ποτέ του δεν υπάκουσε τον άνθρωπο. Ο ήρωας που διαθέτει τη δύναμη να νικήσει τον γάτο αυτόν λαμβάνει θεραπεία από κάθε είδους ασθένεια ή τραύμα. Αν και συχνά η αναφορά σε τέτοιους ήρωες είναι απλώς και μόνο η επιθυμία του ανθρώπου να υποτάξει τη δύναμη και να οικειοποιηθεί τη σοφία ενός Αλλοκοσμικού πλάσματος. Ο διακαής πόθος του ανθρώπου να κάνει άλλα πλάσματα να δουλέψουν για εκείνον, να φροντίζουν τις ανάγκες του και να εκπληρώνουν τις επιθυμίες του. Ο γάτος Bajun είναι ένας μεσάζον μεταξύ του κόσμου μας και του Αλλόκοσμου. Με τις μαγικές του ιστορίες καθοδηγεί το πέρασμα μεταξύ των κόσμων και θεραπεύει, με το νανούρισμά του μαγεύει και μεταφέρει στην Ονειροχώρα. Και όπως τα περισσότερα Αλλοκοσμικά πλάσματα είναι άκρως επικίνδυνο αν δεν είναι κάποιος ικανός να το χειριστεί.

Ο Γάτος της μάγισσας

Στις περισσότερες ιστορίες Κάθεται πάνω στην ψηλή του σιδερένια στήλη, σε κάποιες άλλες εκδοχές η στήλη αντικαθίσταται από μια βελανιδιά πάνω στην οποία είναι δεμένος με μια μακριά χρυσαφένια αλυσίδα. Περιφέρεται εντός της εμβέλειας που τού επιτρέπει η αλυσίδα και διηγείται τις μαγικές του ιστορίες με δυνατή και μελωδική φωνή.

Ο γάτος αυτός ζει στα όρια μεταξύ των κόσμων, όπως και η Baba Yaga. Οι δυο τους μοιράζονται πολλά κοινά. Είναι και οι δυο τρομακτικοί, κανίβαλοι, με μαγικές δυνάμεις και ικανοί να θεραπεύσουν και να βοηθήσουν τον άνθρωπο εκείνο που θα τους προσεγγίσει με τη δύναμη της αγνής καρδιάς. Άλλο ένα κοινό τους είναι ο σίδηρος. Καθώς και η Baba Yaga έχει σιδερένια δόντια ή σε κάποιες ιστορίες το γουδί μέσα στο οποίο πετάει είναι σιδερένιο. Ο γάτος μας κάθεται πάνω σε μια σιδερένια ψηλή στήλη, έχει σιδερένια νύχια και ο ήρωας που θα τον αντιμετωπίσει χρειάζεται σιδερένια αξεσουάρ.

Ο φύλακας των ονείρων

Η μορφή του ίσως σχετίζεται με τη Σιβηρική Αγριόγατα ή τον Λύγκα. Στη Ρωσική παράδοση υπάρχουν λαϊκά νανουρίσματα στα οποία καλείται μια άγρια γάτα του δάσους να νανουρίσει το παιδί που δεν κοιμάται το βράδυ. Ως αντάλλαγμα δίνουν στον γάτο πίττα και κρασί. Κι αυτό πολύ πιθανόν να συνδέεται με το μύθο του γάτου Bajun. Πολύ αργότερα το κρασί αντικαταστάθηκε με γάλα, όταν και η γάτες άρχισαν να γίνονται περισσότερο κατοικίδιες σπιτόγατες και φιλικές προς τους ανθρώπους. Και μην σας κάνει καθόλου εντύπωση που ένα τόσο επικίνδυνο πλάσμα καλείται από τις μανάδες για να νανουρίσει τα βλαστάρια τους. Μην ξεχνάτε πως ο ύπνος και ο θάνατος έχουν πολλά κοινά και ένας μαγικός γάταρος που ζει μεταξύ των κόσμων ίσως και να ναι ο καταλληλότερος νανουριστής του κόσμου! Άλλωστε οι παλιοί συνήθιζαν να χρωματίζουν με τρομακτικές ιστορίες τα παιδικά νανουρίσματα. Και για του λόγου το αληθές θα κλείσουμε με ένα υπέροχο δείγμα.

Πηγές :

• “Russian folk tales” Гослитиздат, Moscow , 1957
• “The Seeds of Kindness: Russian Tales and Folk Proverbs” Szuwalow Illinois 1988

Blodeuedd σημαίνει αυτή που έχει πρόσωπο-εμφάνιση ανθισμένων λουλουδιών στα Ουαλικά. Ενώ στις μέρες μας το όνομά της είναι συνώνυμο με αυτό τις κουκουβάγιας. Είναι μια πανέμορφη Θεά της Ουαλικής μυθολογίας που σχετίζεται άμεσα με την εποχή της Πρωτομαγιας-Beltaine και την εποχή του τέλους της φωτεινής όψης του τροχού του έτους- Samhain.  Είναι μια Θεά που η ζωή της άρχισε υπό πολύ συγκεκριμένες συνθήκες, γιατί δημιουργήθηκε για να εξυπηρετήσει κάποιους πολύ ορισμένους σκοπούς. Εξελίχθηκε μέσα από ποικίλες δυσκολίες, υπακούοντας τις επιταγές της καρδιάς της. Σήμερα θα μιλήσουμε λοιπόν για την κατάρα της Blodeuwedd και την πορεία της ηρωίδας μέσα από τα μονοπάτια του μύθου.

Το κορίτσι με την ομορφιά των λουλουδιών

Όλα ξεκινάνε όταν η φοβερή και τρομερή μάγισσα Arianrhod ορίζει πως ο γιός της Lleu Liaw Gyffes δε θα πάρει ποτέ του όνομα-εκτός κι αν εκείνη του το δώσει. Και πως δεν θα έχει ποτέ του αρματωσιά- εκτός κι αν εκείνη του δώσει, ούτε μια ανθρώπινη γυναίκα. Αυτά όλα ώστε να μην μπορέσει να διεκδικήσει το βασίλειό του και να ‘ναι πάντα υπό την αιγίδα της. Για να σπάσουν αυτήν την κατάρα οι ξακουστοί μάγοι Math και Gwydion (o οποίος είναι και αδερφός της Arianrhod) ξεγελούν την Arianrhod να του δώσει όνομα και αρματωσιά.

Το θέμα της συζύγου το λύσανε διαφορετικά. Πήραν άνθη από βελανιδιά, από σάρωθρο και φιλιπέντουλα και συνέθεσαν το πιο όμορφο κορίτσι που θα μπορούσε κανείς να φανταστεί. Της δώσαν ζωή και το όνομα Blodeuwedd, με την υπόσχεση να απολαμβάνει πάντα τον ήλιο στη ζωή της, μιας και αυτό είναι ουσιώδες για όλα τα άνθη. Έτσι την έδωσαν σύζυγο στον Lleu. Η Blodeuwedd όντας η ίδια η Γη σε πλήρη άνθιση δίνει στον Lleu πλήρη εξουσία, μέσω του γάμου τους, στη Γη.

Ως εδώ στον μύθο δεν δίνουμε δεκάρα για τα συναισθήματα και τις ανάγκες της Blodeuwedd. Να όμως που ο Lleu απουσιάζει για ένα διάστημα από το βασίλειο και η όμορφη ηρωίδα ερωτεύεται σφόδρα τον περαστικό κυνηγό Gronw Pebr, ο οποίος ζήτησε καταφύγιο στο κάστρο. Ο έρωτάς τους είναι αμοιβαίος και η  Blodeuwedd πείθεται από τον Gronw πως ο μόνος τρόπος για να ζήσουν τον έρωτά τους και να ελευθερωθεί η Blodeuweed από τα συζυγικά της δεσμά είναι να βγει από τη μέση ο σύζυγος.

Αναζητώντας τον ήλιο στο σκοτάδι

Έτσι ξεκινούν να καταστρώνουν μαζί οι δυο τους το σχέδιο εξόντωσής του. Για όσο διάστημα διαρκούν τα σχέδια μένουν χωριστά. Εκείνη αποσπά από τον σύζυγό της πληροφορίες για τα τρωτά του σημεία. Εκείνος της λέει πως δεν μπορεί να σκοτωθεί μέρα, αλλά ούτε και νύχτα, ούτε σε εσωτερικό, αλλά ούτε και σε εξωτερικό χώρο. Δεν μπορεί να σκοτωθεί ούτε πεζός, αλλά ούτε και έφιππος, ούτε ντυμένος, αλλά ούτε και γυμνός. Δεν μπορεί να σκοτωθεί από κανένα όπλο νόμιμα φτιαγμένο. Άρα αυτό μπορεί να επιτευχθεί το σούρουπο, όντας τυλιγμένος σε ένα δίχτυ, με το ένα πόδι στο μπάνιο και τ’ άλλο σε μια μαύρη κατσίκα, πλάι στις όχθες ενός ποταμού και από λόγχη που έχει σφυριλατηθεί για έναν χρόνο κατά τις ώρες που όλοι βρίσκονται στη λειτουργία.

Με τα πολλά στήνουν το τέλειο σκηνικό του εγκλήματος! Ένα υπαίθριο, αλλά σκεπαστό μπάνιο, στις όχθες ενός ποταμού. Η Blodeuwedd φροντίζει να πληρούνται όλες οι υπόλοιπες προϋποθέσεις. Χτυπημένος στα πλευρά από τη λόγχη που εκτόξευσε το χέρι του Gronw, ο Lleu μεταμορφώνεται σε αητό και πετάει μακριά. Ο Gwydion τον βρίσκει ψηλά σε μια Βελανιδιά και τον σώζει, του δίνει πάλι την ανθρώπινή του μορφή.  Μαζί με τον Math τον θεραπεύουν ώστε να ναι έτοιμος να διεκδικήσει πίσω όλα όσα του ανήκουν.

Η μεταμόρφωση της Blodeuwedd

Ο Gwydion αναλαμβάνει την αποστατούσα Blodeuwedd και την μεταμορφώνει σε κουκουβάγια, πλάσμα μισητό από όλα τα άλλα πουλιά. Την καταριέται να μην τολμήσει να ξαναδείξει το πρόσωπό της στο φως της ημέρας. Να γίνει αντικείμενο απέχθειας και παρενόχλησης από όλα τα άλλα πουλιά όπου σταθεί και βρεθεί. Έτσι, παρόλο που θα συνεχίσει να φέρει το όνομα της λουλουδοπρόσωπης, η ζωή της θα γίνει μαρτύριο και κανείς δε θα την αντιμετωπίζει ως κάτι όμορφο.  

Ο περιβόητος εραστής Gronw το σκάει έντρομος και επιστέφει στο σπίτι του. Από την ασφάλεια του στέλνει απεσταλμένους στο Lleu ικετεύοντας για συγχώρεση. Ο Lleu αρνείται και απαιτεί να τιμωρηθεί λαμβάνοντας ένα χτύπημα από το δόρυ του. O Gronw μες την απόγνωσή του ζητά από τους άντρες του να πάρει κάποιος τη θέση του, αλλά εκείνοι αρνούνται και έτσι αναγκάζεται να πάει.

Μέχρις τελευταίας στιγμής δειλιάζει και προσπαθεί να την σκαπουλάρει ζητώντας να τοποθετηθεί μεταξύ τους μια μεγάλη πέτρα. Μόλις το αίτημά του γίνει δεκτό το δόρυ εκτοξεύεται από το χέρι του Lleu, διαπερνάει την πέτρα και βρίσκει το στόχο του, παίρνοντας τη ζωή του Gronw. Παρεμπιπτόντως, στο Ardudwy υπάρχει ακόμη μια τρύπια πέτρα με το όνομα Llech Row, δηλαδή η πέτρα του Gronw.

Η ολοκλήρωση του ήρωα μέσα από τη μύηση

Η Blodeuwedd δημιουργήθηκε από τρία από τα πιο ισχυρά και μαγικά λουλούδια της Κέλτικης παράδοσης. Της δόθηκε ζωή μόνο και μόνο για να επιτραπεί στον Lleu η κυριαρχία του επί της Γης. Μόνο και μόνο για να τον ανανεώνει, να τον ενδυναμώνει και να τον θεραπεύει. Κανείς δεν ενδιαφέρθηκε ποτέ για τα αισθήματά της, ούτε καν για το αν θα ήθελε μια ζωή δίπλα σε αυτόν τον άνθρωπο.

Η Blodeuwedd διεκδικεί κι εκείνη, όπως έκανε νωρίτερα ο σύζυγός της, το δικαίωμα στη ζωή με όσα της στερήθηκαν. Και όσο εμπλέκεται μαγεία και μηχανορραφίες στη διεκδίκηση της βασιλείας του  Lleu, άλλο τόσο τα ίδια εργαλεία εμπλέκονται στη διεκδίκηση της αυτοδιάθεσης της Blodeuwedd. Όπως ό,τι ξεκινάει με μια κατάρα, είναι πιθανότατα να συνεχιστεί και με άλλες.

Κάθε άτομο παίζει το δικό του ρόλο στους μύθους! Η Blodeuwedd δημιουργεί τις συνθήκες για τον τελετουργικό θάνατο του Lleu. Το θάνατο που απαιτείται για να αναγεννηθεί και να καταφέρει να κατοχυρώσει εκ νέου τη βασιλεία του. Η ίδια μεταμορφώνεται σε κουκουβάγια, είναι η κυρία των συναισθημάτων, του μυητικού μετασχηματισμού, η κυρία του θανάτου και της ομορφιάς. Είναι η αιώνια μήτρα που ρυθμίζει τις ενέργειες που διαμορφώνουν τον κόσμο, είναι η εννιαπλή Σεληνιακή Θεά.

Η λύση του ατέρμονου κύκλου

Ο Lleu δεν έγινε ποτέ ο ήλιος της ζωής της, οι ανάγκες της δεν καλύφθηκαν ποτέ. Εκείνος απολάμβανε τη δική της λάμψη δίχως να νοιάζεται πραγματικά για εκείνην. Ήταν δικιά του. Όμως ούτε ο εραστής της στάθηκε ποτέ κοντά της. Μόνη της χρειάστηκε να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις της. Η κατάρα της Blodeuwedd σημάδεψε τη ζωή της. Χρειάστηκε να έρθει σε επαφή με τα δικά της σκοτάδια για να βρει τον δικό της ήλιο.

Στο μουσικό κομμάτι “Cloak of feathers” ο Damn the Bard, μας δίνει μία λύτρωση στον πόνο και την κατάρα της Blodeuwedd. Η κουκουβάγια βρίσκεται στο παραθύρι ενός θνητού άνδρα. Εκείνος είναι πρόθυμος να ακούσει την ιστορία της, τον πόνο της. Εκείνος αγκαλιάζει την ύπαρξή της, τής ζητά να του δείξει τον τόπο της. Της ζητά να του δώσει έναν μανδύα από φτερά για να μπορέσει να πετάξει μαζί της. Δεν της ζητά να αλλάξει για να την αγαπήσει, αλλά την ερωτεύεται ως έχει και βρίσκει τρόπο να ταξιδέψει μαζί της. Εκείνη του δίνει το μαγικό μανδύα και πετούν μαζί στον νυχτερινό ουρανό. Και τα μάγια λύνονται και επέρχεται η λύτρωση.

Και άλλες οπτικές

Στο μύθο αυτόν υπάρχουν πολλές λεπτομέρειες που απέφυγα να αναλύσω και να συμπεριλάβω μιας και στο άρθρο εξιστορείται η κατάρα της Blodeuwedd και όχι η ζωή της Arianrhod, της κυράς του ασημένιου τροχού. Το μόνο σίγουρο είναι πως συχνά οι κακοί σε μια ιστορία δεν είναι εξίσου κακοί αν η αφήγηση γίνει σε άλλο πλαίσιο. Ακόμη και στον Gronw, πέρα από την καταφανή δειλία του και ίσως απληστία του, δεν θα μπορούσαμε να του καταλογίσουμε πολλά. Στην τελική ήταν αυτός που αφύπνισε το πάθος και τον έρωτα στην ηρωίδα και την ώθησε να δράσει και να διεκδικήσει στη ζωή της όσα δεν της χαρίστηκαν.

Όσο για το σπάσιμο του ατέρμονου κύκλου, κατά τον οποίο η ηρωίδα μεταβαίνει από κυρία των λουλουδιών σε κουκουβάγια και τούμπαλιν, κάθε φορά που ο τροχός του έτους περνά τα κρίσιμα σημεία της παλίρροιας από το φωτεινό στο σκοτεινό μισό και ανάποδα, έχω να πω πως μου αρέσει η ρομαντική εκδοχή του Damn the Bard και πως οι ατέρμονοι κύκλοι καλό είναι να σπάνε που και που! Ευλογημένο πέρασμα στο σκοτεινό μισό του έτους!

Πηγές :

Parker, Will. The Four Branches of the Mabinogi

Blandford, steven (2000). Wales on Screen. Seren.p. 144.ISBN 978-1854112484. ^ C.A. Coates, John Cowper Powys in Search of a Landscape. Totowa, NJ : Barnes and Noble, 1982,p.p. 142-3.

Η κάθοδος τη Ινάννα είναι ένας μύθος με πολλές εκδοχές και ερμηνείες σε πολλά επίπεδα. Όπως άλλωστε και κάθε μύθος που σέβεται τον εαυτό του. Πέραν από την προφανή σύνδεση του μύθου αυτού με τον ετήσιο κύκλο της γης και τη γονιμότητά της, ήθελα να μείνω σε μια πιο προσωπική-γυναικεία προσέγγιση αυτού.

Διάβαστε περισσότερα “Η κάθοδος της Ινάννα”