Changeling

Πολλοί οι κίνδυνοι όταν μεγαλώνεις ένα μωρό! Και πέρα από όσους μπορείτε να φανταστείτε, οι άνθρωποι παλαιότερα είχαν κι άλλους στη λίστα τους! Τότε που οι σχέσεις των ανθρώπων με τα πλάσματα του αλλόκοσμου ήταν πιο έντονες και αποτελούσαν κομμάτι τις καθημερινής ζωής. Ένα πανωφόρι γυρισμένο το μέσα έξω ή ένα μεταλλικό ψαλίδι αφημένο ανοιχτό στο μέρος που κοιμάται το μωρό συνήθως ήταν αρκετά για να το προφυλάξουν από την αρπαγή τους από του κατοίκους του αλλόκοσμου. Αν και τελικά, κανένας γονιός δεν μπορούσε να επαναπαυτεί και συχνά κανόνιζαν πάντα κάποιον να μένει άγρυπνος μαζί με το μωρό.

Και, θα μου πείτε, τι τα κάνανε τα ανθρώπινα μωρά τα αερικά; Λοιπόν, η αλήθεια είναι πως θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως υπηρέτης ή θέλανε απλώς να εκδικηθούν τους γονείς ή σε άλλες περιπτώσεις κάνανε μια αλλόκοτη ανταλλαγή. Στη θέση του κλεμμένου ανθρώπινου μωρού τοποθετούταν ένα γέρικο μέλος της δικής τους φυλής ώστε να περάσει τις τελευταίες μέρες της ζωής του αναπαυόμενο υπό τις φροντίδες μιας ανθρώπινης οικογένειας.

Τα αλλοκοσμικά πλάσματα που λαμβάνουν τη θέση του απαγομένου ανθρώπινου βρέφους ονομάζονται Changeling (auf, oaf) και παίρνανε τη ανθρώπινη μορφή πριν προβούν σε αυτήν την πράξη. Αν και σε κάποιες περιπτώσεις η ανθρώπινη οικογένεια δεν καταλάβαινε ποτέ την αλλαγή, συνήθως το ψυλλιαζόταν από διάφορα στοιχεία. Η φιλασθένεια, η καθυστέρηση στην ανάπτυξη, κάποια παράξενα χαρακτηριστικά όπως γενειάδα ή πολύ μακριά δόντια ήταν κάποια από τα στοιχεία που κάναν τους γονείς να υποψιαστούν πως αυτό που μεγαλώνουν δεν είναι το παιδί τους.

Άλλα στοιχεία που μπορεί να εμφανίσει ένα changeling είναι υψηλή νοημοσύνη για την ηλικία του και αφύσική ενόραση. Επίσης όταν το changeling νομίζει πως βρίσκεται μακριά από αδιάκριτα βλέμματα, μπορεί να εκδηλώσει περίεργη συμπεριφορά, όπως το να χοροπηδάει, να χορεύει ή να παίζει κάποιο μουσικό όργανο.

Το changeling κάποιες φορές επέστρεφε πίσω στη φυλή του, συχνά χωρίς καμμιά προειδοποίηση προς την οικογένεια που το ανέθρεψε. Ενώ άλλες φορές ξεχνούσε εντελώς την καταγωγή του και έμενε για πάντα με την ανθρώπινη οικογένειά του, δεμένο με τη μοίρα που του ορίσανε. Αντίστοιχα μπορούσαν να συμβούν αυτά τα δύο και στο ανθρώπινο πλάσμα που απάχθηκε.

Όμως τα πλάσματα του αλλόκοσμου δεν απαγάγανε μόνο βρέφη αλλά και ενήλικες, ειδικά φρεσκοπαντρεμένους και νέες μητέρες, είτε για να παντρευτούν κάποιο άτομο της δικής τους φυλής είτε για να νταντέψουν και να θηλάσουν τα δικά τους μωρά. Αυτό γιατί το ανθρώπινο γάλα πιστεύονταν πως ήταν απαραίτητο για την ανατροφή κάποιων αλλοκοσμικών φυλών. Έτσι είτε αλλάζαν θέση το ανθρώπινο βρέφος με ένα δικό τους για να θηλάσει είτε απαγάγανε τη μητέρα. Ενώ πιστεύονταν ακόμη πως οι ανθρώπινες μαίες χρειαζόντουσαν για να ξεγεννήσουν τα δικά τους θηλυκά.

Στις περιπτώσεις απαγωγής ενηλίκου, αφηνόταν στη θέση του ένα μεγάλο κούτσουρο, μαγεμένο καταλλήλως ώστε να μοιάζει στην όψη με το άνθρωπο του οποίου τη θέση λαμβάνει. Το υποκατάστατο έδινε, με το πέρας του χρόνου, την εντύπωση πως αρρώσταινε και τελικά πέθαινε. Έτσι το κούτσουρο θαβόταν στη γη και ο άνθρωπος συνέχιζε τη ζωή του στον αλλόκοσμο.

Μια ματιά στον κόσμο

Τα Trolls της μεσαιωνικής Σκανδιναβίας θεωρούσαν πως ήταν καλύτερα για τα παιδιά τους να ανατραφούν από μια ανθρώπινη οικογένεια και έτσι δεν χάνανε την ευκαιρία να αρπάξουν ένα ανθρώπινο αβάπτιστο μωρό και να αφήσουν στη θέση του ένα δικό τους.

Στην Κορνουάλη υπάρχει μια τοποθεσία, με μία κυκλική και δύο φαλλικές όρθιες πέτρες, που ονομάζεται  Mên-an-Tol . Ο λίθινος αυτός σχηματισμός, λέγεται πως έχει έναν αλλοκοσμικό φύλακα που μπορεί και θεραπεύει με θαυμαστό τρόπο. Οι μητέρες που πίστευαν πως το παιδί τους έχει απαχθεί και αντικατασταθεί από ένα changeling, περνούσαν το πλάσμα μέσα από την οπή της κυκλικής πέτρας και η κατάρα αντιστρεφόταν και έχει πάλι το δικό της παιδί πίσω.

Στη Γερμανία το changeling είναι γνωστό ως Wechselbalg Wechselkind,  Kielkopf ή Dickkopf  και πίστευαν πως η καταγωγή του ήταν ο διάβολος είτε κάποιος θηλυκός νάνος ή ένα πνεύμα του νερού ή τέλος μια δαιμονική γυναίκα που ζει στα χωράφια και κλέβει ανθρώπινα μωρά, το όνομα της οποία είναι Roggenmutter. Για να λύσουν την κατάρα έπρεπε να απειλήσουν ή να εκβιάσουν με κάποιον τρόπο το changeling, ακόμη και με ξυλοδαρμό, ώστε εκείνο να αναγκαστεί να αποκαλύψει την ταυτότητά του.

Πώς αποκαλύπτεται η ταυτότητα του changeling;

Ένας άλλος τρόπος για να αποκαλυφτεί η ταυτότητα ενός changeling ήταν να το βάλουν στη φωτιά. Πίστευαν πως το changeling θα πηδούσε ψηλά μέσα από την καμινάδα και θα επέστρεφε με το ανθρώπινο παιδί. Σε κάποιες ιστορίες ένα θηλυκό αλλοκοσμικό πλάσμα επιστρέφει το παιδί στην μάνα του, εξηγώντας της πως είναι αντίθετη στην απαγωγή του από άλλα πλάσματα της φυλής του.

Μια από τις πιο ενδιαφέρουσες πρακτικές για την αποκάλυψη της ταυτότητας του changeling ήταν να βράσει κάποιος τσόφλια αυγών! Αυτό ανάγκαζε το changeling να μιλήσει!

Από τις πιο ήπιες μεθόδους ήταν να φωνάξει κάποιος : « να είσαι ευλογημένο» ή «ο Θεός να σε ευλογεί». Αυτό μπορούσε κάποιος να το εφαρμόσει αν έπιανε επ αυτοφώρω τ. Σωτήριο μπορούσε να αποδειχθεί και ένα απλό : «δώσε μου πίσω το παιδί». Όσο κι αν σας φαίνεται αστείο, καμμιά φορά οι απλές λύσεις, με ειλικρινή λόγια είναι οι πιο αποτελεσματικές.

Διηγήσεις που αφορούν την απαγωγή και αντικατάσταση βρεφών με αλλοκοσμικά πλάσματα έχουμε και στη Σλάβικη παράδοση. Το πνεύμα που κάνει αυτήν την ανταλλαγή καλείται Mamuna ή Boqinki. Τα πλάσματα που αντικαθιστούν το ανθρώπινο βρέφος έχουν σημαντικές διαφορές με αυτό. Διαθέτουν αφύσικα μεγάλη κοιλιά και πολύ μεγάλο ή πολύ μικρό κεφάλι, λεπτά άκρα με γαμψά νύχια και τριχωτό σώμα, ενώ την πρώτη τους σειρά δοντιών τη βγάζουν πολύ πρόωρα.

Οι μάνες για να προστατέψουν τα παιδιά τους από αυτό το πνεύμα, δένανε στον καρπό του βρέφους μια κόκκινη κορδέλα, του φορούσανε κόκκινο καπέλο και το κρατούσαν μακριά από το φεγγαρόφωτο. Δεν παίρνανε ούτε λεπτό τα μάτια τους από το μωρό όσο εκείνο κοιμότανε και δεν πλένανε ποτέ τις πάνες του μετά τη δύση του ηλίου.

Αν τίποτα από αυτά δεν αρκούσε και η ανταλλαγή γινότανε, η μάνα έπαιρνε το παιδί που δεν ήταν δικό της και το πήγαινε στην οικιακή χωματερή και το χτυπούσε με ένα ξύλο σημύδας και το περιέχυνε με νερό που βρισκότανε μέσα σε τσόφλι αυγού και φώναζε : «πάρε το δικό σου και δώσε μου το δικό μου». Έτσι η αλλοκοσμική μάνα λύγιζε και υπάκουε τελώντας την ανταλλαγή.

Σε μια Σουηδική ιστορία η μάνα, το παιδί της οποίας έχει πέσει θύμα ανταλλαγής, συμβουλεύεται να το χτυπήσει ώστε τα Trolls να της επιστρέψουν το δικό της παιδί, αλλά δεν της πάει η καρδιά. Ο σύζυγος απαιτεί να εγκαταλείψει το παιδί στο δάσος, αλλά εκείνη αρνείται και πάλι ακόμη και όταν την απειλεί πως θα φύγει. Έτσι ο σύζυγος φεύγει και καθώς περνάει μέσα από το δάσος, βρίσκει το παιδί του, που του εξηγεί πως τα Trolls δεν του φέρθηκαν ποτέ άσχημα, μιας και η μητέρα του δεν πείραξε ποτέ το δικό τους παιδί. Του είπε ακόμη πως τον άφησαν ελεύθερο όταν η μητέρα αποφάσισε να θυσιάσει το γάμο της και τότε συνειδητοποίησαν πως δεν έχουν καμμιά δύναμη επάνω της.

Κάποιες κοινωνικές προεκτάσεις

Κάποιοι λαογράφοι πιστεύουν πως οι νεραΐδολαοί αποτελούν αλλοιωμένες μνήμες αυτόχθονων κατοίκων της Ευρώπης που κρύφτηκαν για να γλιτώσουν από εισβολείς του τόπου τους. Ισχυρίζονται πως τα changelings υπήρξαν, καθώς οι κρυμμένοι κάτοικοι αντάλλαζαν δικά τους ασθενικά παιδιά με δυνατά παιδιά των εισβολέων.

Ο Λαογράφος D.L. Ashliman  στην εργασία του με τίτλο “Changelings” ισχυρίζεται πως ο μύθος αυτός αποτυπώνει απλώς μια όψη των οικογενειών που πάλευαν να επιβιώσουν στην προβιομηχανική Ευρώπη. Οι οικογένειες εκείνες συντηρούνταν στηριζόμενες σε ό,τι παρήγαγαν όλα τους τα μέλη. Αν κάποιο μέλος της οικογένειας ήταν μονίμως άρρωστο και δεν μπορούσε να προσφέρει έργο αποτελούσε μεγάλο βάρος για την επιβίωση της οικογένειας. Το γεγονός πως η όρεξη των changelings ήταν μεγάλη, αναφέρεται συχνά στις ιστορίες που το αφορούν και αυτό υποδηλώνει πόσο έντονα απασχολούσε τους ανθρώπους εκείνης της εποχής και πως η ύπαρξή του αποτελούσε άμεση απειλή για την οικογένεια του. Σε κάποιες περιπτώσεις η λύση ήταν η βρεφοκτονία.

Βλέπετε, ήταν άλλες εποχές τότε, πιο σκληρές και η αξία της ζωής υπολογιζόταν μέσα από άλλα πρίσματα, πιο…πρακτικά. Έχουν καταγραφεί πολλές κακοποιήσεις παιδιών, με καψίματα, ξυλοδαρμούς και πνιγμούς στο νερό ακόμη και φόνοι, πάντα με τη δικαιολογία του changeling. Κάποιες περιπτώσεις έχουν καταδικαστεί έπειτα από δίκη, αλλά σίγουρα πόσες άλλες έχουν μείνει κρυφές μεταξύ γειτόνων, όπου όλο το χωριό ήξερε και όλοι φοβόντουσαν.

Από άλλη οπτική

Τελικά, σε ό,τι κι αν μας τυχαίνει έχουμε πάντα επιλογές. Επιλογή να φερθούμε πονηρά, βίαια ή με ανοιχτή καρδιά. Το πρώτο απαιτεί ευφυία και το τελευταίο αγάπη. Δεν είναι λοιπόν άξιο περιέργειας που η πλειοψηφία προτιμά το δεύτερο. Όμως οι εποχές έχουν αλλάξει και απαιτούν από εμάς μιαν άλλη ωριμότητα. Από άλλη οπτική

Ολοκληρώνοντας εδώ το ταξίδι μας στον χρόνο και το χώρο θα θυμίσω πως ο αλλόκοσμος είναι πάντα τόσο κοντά μας, όσο και μακριά μας. Έχουμε πολλά να μοιραστούμε με τους κατοίκους του με τους οποίους τόσο μοιάζουμε, όσο και διαφέρουμε. Και ίσως είναι μια καλή εποχή να πάψουμε να τους φοβόμαστε και να ξεκινήσουμε να τους σεβόμαστε. Και ίσως έτσι μπορέσουμε και οι δυο να κερδίσουμε πολλά.

Πηγές :

1.  Mac Philib, Séamas (1991). “The Changeling (ML 5058) Irish Versions of a Migratory Legend in Their International Context”. Béaloideas.
2. Katharine Briggs, An Encyclopedia of Fairies, Hobgoblins, Brownies, Boogies, and Other Supernatural Creatures “Changelings”
3. Katherine Briggs, A Dictionary of Fairies “Changelings
4. Alvarez, Sandra (6 January 2015). “Trolls in the Middle Ages”
5. Regina Buccola (2006) Fairies, Fractious Women, and the Old Faith: Fairy Lore in Early Modern British Drama and Culture. Susquehanna University