Mari Lwyd

21 μέρες μέχρι το Yule!!!

Που λέτε, η περίοδος του Yule και του Χειμερινού Ηλιοστασίου έχει πάρα πολλές παραδόσεις και έθιμα. Εν καιρώ θα ρίξουμε τις ματιές μας σε αρκετά από αυτά, καθότι είναι άκρως γοητευτικά, σκοτεινά, γιορτινά και μας φέρνουν σε επαφή με κουλτούρες και παραδόσεις από όλον τον κόσμο!

“Αυτοί οι Εξόριστοι τη μεταφέρουν, αυτοί που φαίνονται άγιοι και έχουν φορέσει τη διαφθορά, αυτοί που φαίνονται διεφθαρμένοι και έχουν φορέσει την αγιότητα. Πιέζουν την πόρτα. Τεντώνονται προς φωτιά που θρέφει και ζεσταίνει τους Ζωντανούς. Τους Ζωντανούς που τους έχουν πετάξει έξω, από φόβο, από τον φόβο προς τους ίδιους τους τους εαυτούς, στην εξώτερη μοναξιά του θανάτου, τους απέρριψαν, τους άφησαν έξω για πάντα.

Οι Ζωντανοί μαζεύονται και ζεσταίνονται γύρω από τη φωτιά, αποβάλλοντας αυτήν τη μοναξιά, αυτήν την απομόνωση της καρδιάς. Οι ζωντανοί προστατεύονται από την πλούσια ζεστασιά των φλογών που κρατά τη μοναξιά έξω. Τρομοκρατημένοι, ακούνε τους νεκρούς να χτυπάνε τα κουφώματα, μετά σηκώνονται, οπλισμένοι με τη ζεστασιά της φωτιάς και γεμάτοι περιφρόνηση. Είναι η νύχτα της πρωτοχρονιάς. Τα μεσάνυχτα καίγονται σαν κωνικό κερί. Σε μια ώρα, σε λιγότερο από μία ώρα, θα σβήσουν. Είναι η στιγμή της συνείδησης. Η ζωντανή στιγμή. Η νεκρή στιγμή. Ακούστε!”

Από το “Ballad of Mari Lwyd and other poems” 1941, του Vernon Watkins, σε ελεύθερη μετάφραση.

Το Ουαλικό έθιμο της Mari Lwyd

Καταγράφηκε για πρώτη φορά το 1800 και περιγράφει το έθιμο που λαμβάνει χώρα την περίοδο του Χειμερινού Ηλιοστασίου και κατά το οποίο μια ομάδα 4-7 ανδρών συνοδεύει τη Mari Lwyd καθώς εκείνη περιφέρεται στους δρόμους. Τα κοστούμια και το μακιγιάζ των ανδρών ποικίλει, αλλά συνήθως υπάρχει ένας αρχηγός, κάποιοι ντυμένοι σαν κλασσικοί χαρακτήρες παραδοσιακού βρετανικού κουκλοθεάτρου, όπως ο Punch και η Judy και φυσικά ένας Mari Lwyd. Κορδέλες κρέμονται από τα ρούχα τους και μια φαρδιά ζώνη στη μέση τους.

Τη Mari Lwyd υποδύεται ένα άτομο που φέρει νεκροκεφαλή αλόγου μπηγμένη σε έναν πάσσαλο και είναι κουκουλωμένο με λινάτσα και τριγυρνάει στους δρόμους του οικισμού το βράδυ. Κροταλίζει τα σαγόνια του και τρομοκρατεί μικρούς και μεγάλους. Καθ’ όλη τη διάρκεια της έξαλλης  περιφοράς, ο αρχηγός της ομάδας υποτίθεται πως προσπαθεί να περιορίσει και να ελέγξει τη Mari Lwyd. Η Mari Lwyd Χτυπάει τις πόρτες των νοικοκύρηδων τραγουδώντας στιχάκια. Το άτομο που βρίσκεται μέσα στο σπίτι και πίσω από την πόρτα οφείλει να απαντήσει σε ανάλογο τραγουδιστό στυλ.

Φανταστείτε κάτι σαν ραπ αναμέτρηση του παλαιού καιρού! Ο απ’ όξω με την νεκροκεφαλή αλόγου να ραπάρει απαιτώντας να εισέλθει στην οικεία (όχι των προγόνων του) και ο νοικοκύρης από εντός να ραπάρει απαντώντας για ποιους λόγους αρνείται. Που λέτε, το παιχνίδι κάποια στιγμή ζορίζει και αν ο από μέσα εξαντληθεί έμπνευσης είναι υποχρεωμένος να αφήσει τον απ’ όξω να μπει στο σπίτι και να τον τρατάρει φαΐ και πιοτό. Όσο κρατάει η στιχομυθία, ο Punch κτυπάει με το πόδι του στο έδαφος το ρυθμό, ενώ η Jude κάνει θορύβους ξυσίματος με τη σκούπα στο χώμα και στους τοίχους.

Οι ρίζες του εθίμου

Αν και το έθιμο αυτό έχει εμφανιστεί με διάφορες άλλες ονομασίες, η Mari Lwyd είναι η επικρατούσα και δημοφιλέστερη. Όσο για το τί σημαίνει το όνομα αυτού του εθίμου και το ποια ήταν επιτέλους αυτή η Mari Lwyd, αυτό παραμένει στη σφαίρα του μυστηρίου καθώς αποτελεί ακόμη αντικείμενο έρευνας και ακαδημαϊκής διαφωνίας.

O Λαογράφος Iorwerth C. Peate πιστεύει πως ο όρος Mari Lwyd ερμηνεύεται ως Αγία Μαίρη και κατ’ επέκταση αναφέρεται στην μάνα του Ιησού. Ενώ ο λαογράφος E. C. Cawte πιστεύει πως ο όρος ερμηνεύεται ως Γκρίζα Μαίρη και αναφέρεται στις κεφαλές αλόγων του εθίμου. Αρκετοί άλλοι λαογράφοι που μελέτησαν το θέμα, όπως ο Peate και η Ellen Ettlinger, πιστεύουν πως πρόκειται για προχριστιανική παράδοση σχετική με θρησκευτικό δρώμενο, αν και η υπόθεση αυτή έχει απορριφθεί λόγω έλλειψης στοιχείων που τη στηρίζουν.

Το πιο περίεργο είναι ίσως πως η Mari Lwyd δεν είναι το μόνο Βρετανικό έθιμο που περιλαμβάνει ζώα με κουκούλα. Αναφέρουμε ενδεικτικά το Hoodening του Kent, το Broad του Cotswolds, τα Old Ball, Old Tup και Old Horse της Β. Αγγλίας. Ίσως τα έθιμα αυτά να σχετίζονται με τη μόδα που διαδόθηκε ευρέως μεταξύ του 16^ου και 17^ου αιώνα στην ελίτ της βρετανικής περιοχής που ήθελε να είναι αγαπητά τα αλογάκια Hobby horses, αυτά με τα οποία σήμερα παίζουν ακόμη τα μικρά παιδιά και έχουν ένα κεφάλι αλόγου πάνω σε ένα πάσσαλο. Αν και το έθιμο της  Mari lwyd παράκμασε ως τα μέσα του 20^ου αιώνα, κυρίως λόγω αντίδρασης εκκλησιαστικών παραγόντων, τελικά αναβίωσε στα τέλη του αιώνα.

Μια μπαλάντα για τη Mari Lwyd

“Midnight, Midnight, Midnight, Midnight.
Go back, with your drowned and drunken eyes
And your crooked mouths so small
Go back to the seawave’s fall.
If we lift and slide the bolt in the door
What can you give for the food we store
But a slice of starving sky?  
Sinner and saint, sinner and saint
A horse’s head in the frost.
‘Surely, surely you’ll open the door
Now that you know our sins
For all grows good that was foul before
Where the spark of heaven begins.
groove Is blown to the freezing weather
It is men’s good that breaks their love,
And the picklock, picklock, picklock tread.”

Από το “Ballad of Mari Lwyd and other poems” 1941 του Vernon Watkins

Πηγές :

• Blake, Lois (1967). “The Mari Lwyd”. English Dance and Song. 
• Cawte, E. C. (1978). Ritual Animal Disguise: A Historical and Geographical Study of Animal Disguise in the British Isles. Cambridge and Totowa: D.S. Brewer Ltd. and Rowman and Littlefield for the Folklore Society. ISBN 978-0859910286.
• Ettlinger, Ellen (1944). “The Occasion and Purpose of the ‘Mari Lwyd’ Ceremony”. Man. 44: 89–93. doi:10.2307/2791738. JSTOR 2791738.
• Evans, J. (1800). A Tour Through Part of North Wales, in the Year 1798, and at Other Times. London: J. White.
•  ———  (1804). Letters Written During a Tour Through South Wales, in the Year 1803, and at Other Times. London: C. & R. Baldwin.
• Hole, Christina (1995) [1976]. A Dictionary of British Folk Customs. Oxford: Helicon. ISBN 978-1859861295.
• Hutton, Ronald (1996). The Stations of the Sun: A History of the Ritual Year in Britain. Oxford: Oxford University Press. ISBN 9780198205708.
• Jones, Edward (1802). The Bardic Museum, of Primitive British Literature; and Other Admirable Rarities. London: A. Strahan.
• Jones, David (1888). “The Mari Lwyd: A Twelfth Night Custom”. Archaeologia Cambrensis. 5: 389–393.
• Owen, Trefor M. (1987) [1959]. Welsh Folk Customs (new ed.). Cardiff: National Museum of Wales. ISBN 978-0863833472.
• Peate, Iorwerth C. (1935). “A Welsh Wassail-Bowl: With a Note on the Mari Lwyd”. Man. 35: 81–82. doi:10.2307/2789906. JSTOR 2789906.
•  ———  (1939a). “Mari Lwyd”. Man. 39: 136. JSTOR 2793408.
•  ———  (1939b). “A Further Note on the ‘Mari Lwyd'”. Man. 39: 32. JSTOR 2793144.
•  ———  (1943). “Mari Lwyd: A Suggested Explanation”. Man. 43: 53–58. doi:10.2307/2791759. JSTOR 2791759.
•  ———  (1963). “Mari Lwyd – Láir Bhán”. Folk Life. 1 (1): 95–96. doi:10.1179/043087763798255123.
• Prat, Montserrat (2011). “Metamorphosis of a Folk Tradition”. In Simon Callow; Andrew Green; et al. (eds.). Clive Hicks-Jenkins. London: Lund Humphries. pp. 63–79. ISBN 978-1848220829.
• Tems, Mick (1991). “The Mari Lwyd”. English Dance and Song. 53 (4): 12–13.
• Urquhart, Catriona; Hicks-Jenkins, Clive (2001). The Mare’s Tale. Llandogo: Old Stile Press.
• Williams, Mary (1939). “Another Note on the ‘Mari Lwyd'”. Man. 39: 96. JSTOR 2792365.
• Williams, Rowan (2006). Richard Ramsbotham (ed.). Vernon Watkins: New Selected Poems. Manchester: Carcanet. pp. ix–x. ISBN 978-1857548471.