Οι μέρες αυτές, μα κυρίως οι νύχτες, αποτελούν μια εξαιρετική ευκαιρία να συναντηθούμε, να συμφάγουμε και να συνομιλήσουμε με τους νεκρούς και τις ψυχές των αγαπημένων μας που δεν βρίσκονται πλέον κοντά μας. Στο παρόν άρθρο παρουσιάζονται ήθη, έθιμα και παραδόσεις που σχετίζονται με την ημέρα των νεκρών σε διάφορα μέρη του κόσμου…Το πέπλο για το επέκεινα, τις μέρες αυτές, είναι πιο διαπερατό από οποιαδήποτε άλλη στιγμή του έτους. Δεν μένει παρά να το αισθανθούμε…

Ιρλανδία: Ηalloween

Στην Ιρλανδία οι άνθρωποι ντύνονταν με τρομακτικές στολές για χιλιάδες χρόνια. Σήμερα οι Ιρλανδοί εορτάζουν το Halloween ακριβώς όπως οι Αμερικάνοι. Τα μαγαζιά πουλάνε κοστούμια, διακοσμητικά στολίδια και κεράσματα. Την παραμονή του Halloween, οι οικογένειες ακούνε τρομακτικές ιστορίες. Οι άνθρωποι φορούν τα κοστούμια τους και ξεχύνονται στις ιρλανδικές γειτονιές για πείραγμα ή κέρασμα.

Μετά την ολοκλήρωση της αποστολής τους να τρομάξουν ή να πάρουν για αντάλλαγμα κάποιο γλυκό ή ζαχαρωτό, ανάβουν μεγάλες φωτιές ή πηγαίνουν σε πάρτι φορώντας τις στολές τους για να ξεφαντώσουν έως το επόμενο πρωινό.

Εθιμοτυπικά τρώνε το Βarmbrack, ένα φρουτώδες κέικ με σταφίδες σουλτανίνα (λευκή) και κορινθιακή (μαύρη), ειδικά φτιαγμένο για την ημέρα του Halloween. Αξίζει να σημειωθεί πως στο συγκεκριμένο κέικ τοποθετούν μέσα στη ζύμη του καθώς ψήνεται, μικρά αντικείμενα τα οποία μαντεύουν τη μοίρα των καλεσμένων. Για παράδειγμα ένα δαχτυλίδι μέσα στο κέικ σημαίνει πως το άτομο που το βρήκε θα παντρευτεί σύντομα.

Στο παρελθόν οι Ιρλανδοί συνήθιζαν να σκαλίζουν γογγύλια για την ημέρα του Halloween. Στις μέρες μας όμως σκαλίζουν κολοκύθες που χρησιμεύουν ως φαναράκια, τα λεγόμενα  Jack-o’-Lanterns.

Πολωνία: Ημέρα των Αγίων Πάντων και ημέρα των Ψυχών

Στην Πολωνία κατά την πρώτη και δεύτερη μέρα του Νοεμβρίου εορτάζουν την Ημέρα των Αγίων Πάντων και την Ημέρα Όλων των Ψυχών αντίστοιχα. Κατά τις ημέρες αυτές οι Πολωνοί εορτάζουν και τιμούν τα αγαπημένα τους πρόσωπα που έφυγαν από την ζωή. Είθισται δε να λένε ιστορίες φαντασμάτων και περιπλανώμενων πνευμάτων.

Οργανώνονται τραπέζια στα οποία τοποθετούνται επιπλέον σερβίτσια για τα πνεύματα που πιστεύεται πως παρευρίσκονται εκεί τις ημέρες αυτές. Ετοιμάζονται δε πατροπαράδοτες  συνταγές έτσι ώστε να κάνουν τις ψυχές των νεκρών να νιώσουν φιλοξενία και θαλπωρή εντός της εκάστοτε οικίας.

Το τελετουργικό του Zaduszki ξεκίνησε με τη φροντίδα των νεκροταφείων: Οι Πολωνοί τις μέρες αυτές τακτοποιούν τους τάφους των συγγενών τους, τους διακοσμούν με λουλούδια και ανάβουν κεριά. Επίσης οργανώνεται μια συλλογική προσευχή για τους νεκρούς η οποία ολοκληρώνεται με την απαγγελία ευλογιών στους τάφους των νεκρών.

Οι ντόπιοι στην Ανατολική Πολωνία ετοιμάζονται  να συναντήσουν τους νεκρούς τις μέρες αυτές καθαρίζοντας και προετοιμάζοντας το σπίτι για την επίσκεψη των πνευμάτων. Ξεκινούν καλύπτοντας το πάτωμα με άμμο, αφήνοντας την πόρτα ή το παράθυρο ανοιχτό, μετακινώντας έναν πάγκο πιο κοντά στην εστία. Σε αυτόν τον πάγκο, τοποθετείται ένα πιάτο με νερό, μια χτένα και μια πετσέτα, έτσι ώστε οι ψυχές να μπορούν να πλυθούν και να χτενίσουν τα μαλλιά τους.

Πολλές από τις λαϊκές παραδόσεις που περιβάλλουν το Zaduszki έχουν αρχαίες παγανιστικές ρίζες. Σύμφωνα με τις παλιές πεποιθήσεις, κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου τα πνεύματα των προγόνων έρχονται να κατοικήσουν στον κόσμο μας για άλλη μια φορά. Η μη ενόχληση ή ο θυμός των προγόνων θεωρήθηκε πολύ σημαντική. Για παράδειγμα, εάν έπρεπε να πεταχτεί νερό ή απόβλητα στο έδαφος, έπρεπε να εκστομιστεί μια προειδοποίηση για να ειδοποιηθούν τα αόρατα πνεύματα.

Σε γενικές γραμμές, η μη ανάληψη οποιασδήποτε εργασίας και το να πάνε νωρίς για ύπνο ήταν προτιμότερο κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ώστε να μην παρεμβαίνουν στις πράξεις των πνευμάτων. Αντ’ αυτού, ετοιμάζονταν φαγητά και άλλα είδη για τους προγόνους, ενώ γίνονταν και γιορτές μεταξύ των ζωντανών. Οι νεκροί λέγεται ότι διεξήγαγαν μια ειδική τελετουργία κατά τη διάρκεια της νύχτας, όπου δεν πρέπει να επιτρέψουν να βρεθούν ζωντανοί άνθρωποι.

Μια άλλη παράδοση αφορούσε το ψήσιμο του ψωμιού που έπρεπε να μεταφερθεί στα νεκροταφεία και να διανεμηθεί στους φτωχούς ή να αφεθεί στους τάφους. Αυτή η παράδοση εξυπηρετούσε το σκοπό να ευχαριστήσει τα πνεύματα ή να φέρει καλή τύχη.

Η τιμή των νεκρών κατά τη διάρκεια αυτής της γιορτής έχει παρόμοια σημασία σε όλη την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη και πολλά από τα πολωνικά λαϊκά έθιμα μπορούν να αναχθούν σε κοινές παλιές σλαβικές παραδόσεις. Σε ορισμένες χρονικές στιγμές, αυτές οι σλαβικές ρίζες υπήρξαν μια ισχυρή πηγή εθνικής ταυτότητας μεταξύ του πολωνικού λαού.

Οι συγγενείς ταξιδεύουν από πολύ μακριά ούτως ώστε να επισκεφθούν τους τάφους των αγαπημένων τους προσώπων που έχουν φύγει από την ζωή. Ξαγρυπνούν όλη νύχτα αποδίδοντας τιμές στους νεκρούς και φέρνουν δώρα στα παιδιά. Άπαντες πηγαίνουν στα νεκροταφεία μετά το σούρουπο ενώ όλα τα μέλη της οικογενείας επιμελούνται την καθαριότητα των μνημάτων. Φέρνουν λουλούδια και κεριά και προσεύχονται για τους νεκρούς. Οι Πολωνοί γράφουν τα ονόματα των εκλιπόντων σε ειδικές κόλλες χαρτί που ονομάζονται Wypominki που σημαίνει στα πολωνικά, προσευχή για τους νεκρούς.

Βολιβία: Dia de las Ñatitas. (Η μέρα των κρανίων)

Πολλοί Βολιβιανοί σπεύδουν στα νεκροταφεία κατά το πρώτο δεκαήμερο του Νοεμβρίου για να τιμήσουν τους νεκρούς τους. Οι ντόπιοι διακοσμούν τα κρανία των νεκρών ή ακόμα και τα κουφάρια τους τοποθετώντας τους λουλούδια και καπέλα. Πιστεύουν δε πως τα κρανία φέρνουν καλή τύχη και τους προστατεύουν από το κακό ακόμα και από τα μάγια.

Η εορτή αυτή πρωτοξεκίνησε από τους Aymara που είναι ιθαγενείς από τα οροπέδια των Άνδεων, οι οποίοι διακοσμούσαν τα κρανία των προγόνων τους και τα αποκαλούσαν  Ñatitas που θα πει πλακουτσομύτης. Οι Aymara εξακολουθούν να ζουν και να διατηρούν τις παραδόσεις τους ακόμα και σήμερα στη δυτική πλευρά της Νότιας Αμερικής και σε χώρες όπως η Χιλή, η Αργεντινή και φυσικά η Βολιβία.

Οι Aymara κρατούν τη μέρα αυτή τα κρανία των αποθνήσκοντων αγαπημένων τους στην αγκαλιά τους με περίσσια ευλάβεια. Αν και τις περισσότερες φορές τα κρανία αυτά ανήκουν σε μέλη της οικογενείας των, υπάρχουν δε περιπτώσεις που φέρουν κρανία ανθρώπων παντελώς αγνώστων προς αυτούς οι οποίοι θάφτηκαν σε ανώνυμους τάφους. Οι ιδιοκτήτες των κρανίων αυτών δε, τα οικειοποιούνται, δίνοντας τους νέα ονόματα.

Kατά την Dia de las Ñatitas, χιλιάδες Βολιβιανοί μαζεύονται στο κεντρικό νεκροταφείο της πρωτεύουσας La Paz για να εορτάσουν τη μέρα αυτή, τραγουδώντας και χορεύοντας. 

Προσφέρουν ψωμί, λουλούδια και γλυκά στα κρανία καθώς επίσης ζητούν από αυτά να τους εκπληρώσουν χάρες και επιθυμίες. Στο τέλος της ημέρας, οι Aymara τοποθετούν τα κρανία με ευλάβεια πάλι πίσω στους βωμούς τους.

Αϊτή: Η Ημέρα των Νεκρών

Το Fèt Gede – η Ημέρα των Νεκρών της Αϊτής – είναι μια ετήσια παράδοση όταν οι ασκούμενοι του vodou παρελαύνουν στους δρόμους, κατειλημμένοι από τα πνεύματα των νεκρών (gede).

Το Fête Gede, ή “Φεστιβάλ των Νεκρών”, είναι ένας από τους σημαντικότερους εορτασμούς στο θρησκευτικό ημερολόγιο Βουντού. Στην Αϊτή η εκδήλωση, η οποία τιμάται κάθε χρόνο την πρώτη και τη δεύτερη ημέρα του Νοεμβρίου (Ημέρα των Αγίων Πάντων και Ημέρα όλων των Ψυχών αντίστοιχα), χαρακτηρίζεται από την προσέλευση των ντόπιων στα νεκροταφεία για να τιμήσει τους προγόνους της Αϊτής με τελετουργίες και θυσίες.

Αν και αντιμέτωποι με μια σειρά φυσικών καταστροφών, ειδικά κατά τη διάρκεια της εποχής των τυφώνων, οι Αϊτινοί Βουντού γιορτάζουν την ημέρα κάθε χρόνο, ανεξάρτητα από τα ακραία καιρικά φαινόμενα. «Η ζωή συνεχίζεται μετά από καταστροφές»

Στη παράδοση βουντού της Αϊτής, το Gede είναι ένα πνεύμα που σχετίζεται με το θάνατο και τη γονιμότητα. Οι τελετουργίες που λαμβάνουν χώρα κατά τη διάρκεια του Fête Gede δεν είναι για τους ολιγόψυχους. Το τραγούδι, ο χορός και το ποτό συνοδεύονται από θυσίες ζώων, διάφορες άλλες προσφορές και καταλήψεις των πιστών από τα πνεύματα.

Γουατεμάλα: Πετώντας τους Χαρταετούς των Νεκρών…

ΤΗΝ 1η ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ ΚΑΘΕ χρόνο οι άνθρωποι τόσο του Santiago Sacatepéquez, όσο και του Sumpango της Γουατεμάλας, ετοιμάζουν στα πλαίσια των εορτασμών τους γιγάντιους χαρταετούς για να πετάξουν κατά τη διάρκεια της Ημέρας των Νεκρών και  του Φεστιβάλ Χαρταετού της Ημέρας των Αγίων Πάντων.

Τα ζωηρά χρωματιστά σχέδια στους χαρταετούς, κατασκευασμένα από ύφασμα και χαρτί με πλαίσια από μπαμπού, απεικονίζουν θρησκευτικά ή λαογραφικά θέματα και πετούν στο κοντινό νεκροταφείο Sacatepéquez για να τιμήσουν τους νεκρούς.

Οι ντόπιοι σε αυτόν τον μικρό δήμο ντύνονται με πολύχρωμα ρούχα και κατευθύνονται προς το νεκροταφείο για να περάσουν την ημέρα καθαρίζοντας τους τάφους και διακοσμώντας τους με λουλούδια, ενώ κάνουν πικνίκ ακριβώς δίπλα στα μέλη της οικογένειάς τους που έφυγαν.

Παραδοσιακά, η κατασκευή των χαρταετών διαρκεί 40 ημέρες, με την πρώτη μέρα να σηματοδοτείται από τους ανύπαντρους άνδρες του χωριού που κατευθύνονται προς την ακτή στις 4:00 π.μ. για να συλλέξουν με κόπο μπαμπού για την κατασκευή πλαισίων του χαρταετού.

Κάθε μέρος του χαρταετού κατασκευάζεται χρησιμοποιώντας όλη τη γενναιοδωρία της φύσης. η κόλλα είναι ένα μείγμα από το λουλούδι yucca, φλούδα λεμονιού και νερού, τα σχοινιά είναι κατασκευασμένα από το φυτό maguey (το φυτό που μας φέρνει επίσης τεκίλα) και οι ουρές είναι κατασκευασμένες από χειροποίητα υφαντά

Η πρακτική της πτήσης πολύχρωμων χαρταετών κατά τη διάρκεια των εορτασμών της Ημέρας των Νεκρών υπάρχει εδώ και 3.000 χρόνια και αναγνωρίζεται από διάφορες θρησκευτικές σέκτες και οι ντόπιοι πιστεύουν ότι είναι ένα εργαλείο επικοινωνίας με το επέκεινα.

Σουηδία: Η Θυσία Álfablót ή Elven

Η Θυσία Álfablót ή Elven είναι μια παγανιστική σκανδιναβική θυσία στα ξωτικά προς το τέλος του φθινοπώρου, όταν οι καλλιέργειες είχαν συγκομιστεί και τα ζώα ήταν πιο παχιά από οποιαδήποτε άλλη περίοδο του έτους. Σε αντίθεση με τα μεγάλα Blóts στην Uppsala και το Mære, η Álfablót ήταν μια τοπική γιορτή στα σπίτια που διοικούνταν κυρίως από την Οικοδέσποινα του Οίκου. Τίποτα δεν είναι γνωστό για τις συγκεκριμένες τελετουργίες επειδή περιτριγυρίζονταν από μυστικότητα και οι ξένοι δεν ήταν ευπρόσδεκτοι στα σπίτια κατά τη διάρκεια των εορτασμών. Ωστόσο, δεδομένου ότι τα ξωτικά ήταν οντότητες με στενή σχέση με τους προγόνους και τη γονιμότητα, είναι πιθανό ότι το Álfablót αφορούσε τη λατρεία των προγόνων και τη ζωτική δύναμη της οικογένειας. Φαίνεται επίσης, ότι η παρουσία του θεού Odin υπαινίσσεται καθώς ο Κύριος του νοικοκυριού ονομαζόταν Ölvir κατά την διεξαγωγή των τελετών, ένα όνομα που είχε ο ίδιος πατέρας των θεών συν τοις άλλοις.

Αυτή η μοναδική, παγανιστική γιορτή λάμβανε χώρα σε όλες τις σκανδιναβικές χώρες, πριν από χιλιάδες χρόνια, προς το τέλος του φθινοπώρου. Η χρονική στιγμή αυτής της γιορτής δεν ήταν τυχαία: συνήθως πίστευαν ότι το τέλος του φθινοπώρου ήταν όταν η πύλη στον κόσμο των πνευμάτων ήταν στο απόγειο της δύναμής της και πιο εύκολη στην πρόσβαση. Ο κύριος σκοπός του Álfablót ήταν να προσφέρει θυσίες στα μαγικά ξωτικά, ως έναν τρόπο να τιμήσει τους προγόνους μιας οικογένειας, συνήθως με τη μορφή καλλιεργειών ή προσφορών ζώων.

Το Alfablót ήταν από πολλές απόψεις παρόμοιο με την Ημέρα των Νεκρών του Μεξικού ή την Ημέρα των Αγίων Πάντων με τον τρόπο που και οι δύο πολιτισμοί τιμούν τους προγόνους τους. Για τους Σκανδιναβούς της εποχής εκείνης, τα ξωτικά συνδέονταν συνήθως με  τα νεκροταφεία, όπου λέγεται ότι ζούσαν γύρω τους, και μάλιστα υπονοείται ότι τα ξωτικά ήταν η ενσάρκωση μιας ανθρώπινης ψυχής. Ως εκ τούτου, η προσφορά θυσιών στα ξωτικά ήταν ένας τρόπος ώστε να τιμηθούν οι πρόγονοι.

Δυστυχώς, λίγα είναι γνωστά για τις τελετουργίες που πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια του Álfablót, καθώς έγινε με τέτοια μυστικότητα. Ωστόσο, οι εορτασμοί συνήθως πραγματοποιούνταν σε αγροκτήματα και η Κυρία της οικογένειας ήταν υπεύθυνη για την διεξαγωγή των εορταστικών τελετών, κάτι το οποίο οι Βίκινγκς δεν το θεωρούσαν διόλου ασυνήθιστο. Το Álfablót εξακολουθεί να γιορτάζεται μέχρι τις μέρες μας σε ορισμένα μέρη της Σκανδιναβίας. Οι κανόνες γύρω από τους εορτασμούς είναι πιο φιλελεύθεροι σήμερα και μια οικογένεια μπορεί να προσκαλέσει όποιον επιθυμεί να συμμετάσχει, καθώς ο κύριος στόχος είναι να συνδεθεί με τα πνεύματα που ζουν γύρω από το αγρόκτημα / σπίτι της οικογένειας.

Στη Σκανδιναβία, η Ημέρα των Αγίων Πάντων είναι μια από τις πιο διάσημες φθινοπωρινές εορτές. Παρόμοια με τη μεξικάνικη γιορτή, Día de Muertos, είναι μια γιορτή των μελών της οικογένειας που έχουν αναχωρήσει. Πιστεύεται ότι η προέλευση των εορτασμών χρονολογείται από τον 11ο αιώνα και αρχικά ονομαζόταν «Ημέρα όλων των ψυχών».

Αργότερα η γιορτή εξελίχθηκε μέσα στο πέρασμα των χρόνων, σε απόδοση τιμών σε εκείνους που έχασαν τη ζωή τους κατά τη διάρκεια των παγκοσμίων πολέμων. Σήμερα, η Ημέρα των Αγίων Πάντων είναι κυρίως μια ημέρα όπου οι Σκανδιναβοί τιμούν τους φίλους και τα μέλη της οικογένειάς τους που έχουν φύγει από κοντά τους.

Στη Σκανδιναβία, η ημέρα γιορτάζεται συνήθως με επισκέψεις των μελών της οικογένειας στο πλησιέστερο νεκροταφείο και ανάβοντας κεριά στους τάφους των αγαπημένων τους. Μπορούν ακόμη και να μαγειρέψουν ένα ειδικό γεύμα και να το απολαύσουν με την οικογένεια, ενώ σκέφτονται τη ζωή τους και τις ζωές εκείνων που έχουν περάσει στην άλλη πλευρά.

Η γιορτή γιορτάζεται συνήθως το πρώτο Σάββατο του Νοεμβρίου. Κατά την ημέρα αυτή στο Skogskyrkogården, ένα από τα πιο διάσημα νεκροταφεία της Στοκχόλμης, μπορεί να δει κανείς τα χιλιάδες κεριά που έχουν ανάψει οι απανταχού κάτοικοι της πόλης ώστε να τιμήσουν τους νεκρούς τους.

Τιμώντας τους νεκρούς

Συνοψίζοντας, κατά την Ημέρα των Νεκρών, ο τρόπος κατά τον οποίο τιμώνται οι εκλιπόντες όσον αφορά τις τελετουργίες και τις παραδόσεις ποικίλει από παράδοση σε παράδοση και από περιοχή σε περιοχή ανά τον κόσμο. Ωστόσο, η κοινή βάση των εορτασμών της Ημέρας των Νεκρών στις αυτόχθονες ομάδες είναι ο γεωργικός κύκλος και δηόταν τελειώνει η περίοδος των βροχών με το πέρας του Φθινοπώρου, οι άνθρωποι μοιράζονται τη συγκομιδή και την αφθονία τόσο με τους απανταχού νεκρούς αγαπημένους τους και τους εκφράζουν την ευγνωμοσύνη τους. 

Πηγές:

• Halloween and Day of the Dead Traditions Around the World (World Traditions) by Joan Axelrod-Contrada(2013)
• Lindow, JohnNorse Mythology: A Guide to Gods, Heroes, Rituals, and Beliefs. Oxford University Press (2002)
• Bannatyne, Lesley, HALLOWEEN: An American Holiday, an American History(2002)
• Wings of Resistance: The Giant Kites of Guatemala (2013)
• Dictionary of Svarog’s House (Словарь Дома Сварога)
• https://culture.pl/