Día de los Muertos

Μέχρι τώρα πιθανότατα έχετε ακούσει για την Día de los Muertos ή την Ημέρα των Νεκρών. Η εορτή αυτή είναι γνωστή για τα κρανία ζάχαρης, τους σκελετούς, τις συγκεντρώσεις σε σπίτια αλλά και τις νεκρικές πομπές καθώς και τις τελετές στα νεκροταφεία. Στο Μεξικό είναι ένα γεγονός μυστηριώδες, πολύχρωμο, διασκεδαστικό και λυπηρό ταυτόχρονα. Είναι ένα μοναδικό και όμορφο μείγμα χαράς και θλίψης, ζωής και θανάτου. Ίσως αισθάνεστε ενδιαφέρον και περιέργεια να διαβάσετε παρακάτω μερικά από τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τη μέρα αυτή.

Χρυσαφένιοι κατιφέδες κατακλύζουν την πόλη του Μεξικού κατά την ημέρα των Νεκρών που εορτάζεται με ιδιαίτερο  τρόπο από τις 31 Οκτωβρίου έως και την 2 Νοεμβρίου κάθε έτους. Η Ημέρα των Νεκρών, ή Día de los Muertos, είναι μια μεξικάνικη γιορτή που τιμά τα μέλη της οικογένειας που έχουν φύγει από την ζωή και τους επιτρέπει να επισκεφθούν τον κόσμο των ζωντανών για να επανενωθούν με αγαπημένα πρόσωπα κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου.

H Νύχτα της 1^ης Νοεμβρίου αποκαλείται La Noche de Duelo που σημαίνει η Νύχτα της Οδύνης. Η παράδοση αυτή θέλει μια νεκρώσιμη πομπή να οδεύει προς σε κάποιο μεξικάνικο νεκροταφείο φέγγοντας με ένα μικρό κερί και συχνά κρατώντας μια φωτογραφία των αποθνήσκοντων αγαπημένων προσώπων τους. Παρόλα ταύτα δεν υπάρχει τούτη την βραδιά χρόνος για θλίψη μιας και το μονοπάτι που οδηγεί πίσω στους ζώντες δεν πρέπει να είναι ολισθηρό από τα δάκρυα των συγγενών και των φίλων. Η δε 2^α Νοεμβρίου είναι η ημέρα επιστροφής των Νεκρών στις οικογένειές τους και στα προσφιλή πρόσωπά τους που βρίσκονται εν ζωή. 

Μια φορά το χρόνο, οι οικογένειες ενώνονται για να δημιουργήσουν μία ofrenda (βωμό) διακοσμημένο με ζωντανές διακοσμήσεις, κεριά, φαγητό, τεκίλα ή Mezcal, τη φωτογραφία των νεκρών καθώς και προσωπικά τους αντικείμενα. Η ofrenda όχι μόνο βοηθά στην υποδοχή των προγόνων πίσω στη Γη, αλλά παρέχει τροφή για την ψυχή τους μετά το μακρύ ταξίδι του γυρισμού στον άλλο κόσμο.

H ofrenda λοιπόν είναι ένας βωμός, που στήθηκε για να τιμήσει τα πρόσωπα που δεν βρίσκονται πια στη ζωή. Προσφορές τοποθετούνται στους βωμούς αυτούς, για βοηθήσουν τους Μεξικάνους να θυμούνται, να μαθαίνουν καλύτερα και να γιορτάζουν τη ζωή τους. Οι παραδοσιακές ofrendas είναι γεμάτες σύμβολα και νόημα, οι οποίες έχουν μακρά ιστορία με τις συγκεκριμένες μέρες αργίας και τους ανθρώπους. Τα έθιμα της  Día de los Muertos έχουν τις ρίζες τους στην πεποίθηση των Αζτέκων ότι κατά τη διάρκεια  μέρας αυτής, οι ψυχές των χαμένων αγαπημένων προσώπων μπορούν να επιστρέψουν από τη γη των νεκρών, να  ευφρανθούν από  τις μυρωδιές των τροφίμων και των ποτών που βρίσκονται τοποθετημένα πάνω στην ofrenda.

Αν και τα λουλούδια της Ημέρας των Νεκρών ποικίλλουν ανάλογα με την περιοχή, την παράδοση και το τι είναι διαθέσιμο, ένα από τα πιο δημοφιλή λουλούδια είναι ο κίτρινος και πορτοκαλής κατιφές, επίσης γνωστό ως flor de cempasúchil. Αλλά δεν σταματά εκεί! Από λουλούδια όπως το cockscomb (Η Κήλεος, χτένα πετεινών) έως τα χρυσάνθεμα, υπάρχουν πολλά λουλούδια δεμένα με την Ημέρα των Νεκρών που όλα φέρουν τη δική τους σημασία. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο αναλύουμε όλα όσα πρέπει να γνωρίζετε για τα λουλούδια της Ημέρας των Νεκρών και τις έννοιές τους για αυτήν την όμορφη παράδοση.

Ο Ταγέτης ο ορθοφυής (Tagetes erecta), η Μεξικανική καλέντουλα (Mexican marigold), που ονομάζεται επίσης Αζτέκικη καλέντουλα (Aztec marigold), είναι ένα είδος του γένους Ταγέτης (Tagetes) εγγενές στο Μεξικό. Παρά του ότι είναι ιθαγενές στην Αμερική, συχνά ονομάζεται Αφρικανική καλέντουλα (African marigold). Στο Μεξικό, αυτό το φυτό έχει βρεθεί σε άγρια κατάσταση στις Πολιτείες του Μεξικού, Πουέμπλα και Βερακρούζ. Η κοινή Ελληνική ονομασία του γένους είναι κατιφές. 

Ο σκοπός της Ofrenda

Μία ofrenda είναι όπως αναφέραμε ένας βωμός, που στήνεται για να τιμήσει τους αγαπημένους που έφυγαν από την ζωή. Προσφορές τοποθετούνται στις Ofrendas, για να  βοηθήσουν τους ντόπιους να θυμούνται, να μαθαίνουν και να γιορτάζουν τη ζωή τους. Οι παραδοσιακές Ofrendas είναι γεμάτες σύμβολα και νόημα, τα οποία έχουν μακρά ιστορία με τις ημέρες των εορτασμών και τους ανθρώπους του Μεξικού. Το έθιμο Día de los Muertos έχει τις ρίζες τους στην πεποίθηση των Αζτέκων ότι κατά τη διάρκεια της Día de los Muertos οι ψυχές των χαμένων αγαπημένων προσώπων μπορούν να επιστρέψουν από τη χώρα των νεκρών, να ευφρανθούν από τις μυρωδιές των τροφίμων και των ποτών που βρίσκονται πάνω σε μια ofrenda και να αισθανθούν πως είναι ξανά με τις αγαπημένες τους οικογένειες. Η ofrenda είναι φτιαγμένη για να συνδέει και τους δύο κόσμους, τους ζωντανούς με τους νεκρούς. Μπορεί να μας συνδέσει με το παρελθόν μας και επιτρέπει στους νεκρούς να συνδεθούν μαζί μας. Και η διαδικασία δόμησης της ofrenda είναι ένα ισχυρό εργαλείο για να διδάξει τα παιδιά για τις οικογένειές τους και την καλύτερη κατανόηση των παραδόσεων.

Γιατί φτιάχνουν Ofrendas στο Μεξικό

Στις μέρες μας, πολλές από τις παραδόσεις σταμάτησαν δυστυχώς για την σημερινή μεξικανική οικογένεια. Όχι άλλα δείπνα tamale την παραμονή των Χριστουγέννων, κασκαρόνες ή σπιτικές τορτίγιες. Πολλές από τις παραδόσεις παραμένουν άγνωστες για τους σημερινούς Μεξικανούς. Το Pan dulce για παράδειγμα, το μεξικάνικο γλυκό ψωμί, δεν έλειπε ποτέ από τα γεύματα κάθε οικογένειας. Είναι αρκετά λυπηρό να μην έχουμε τους αγαπημένους μας στη ζωή μας, αλλά μπορούμε να βρούμε τρόπους να κρατήσουμε τη σύνδεση με αυτούς.

Μια μαρτυρία ενός νεαρού Μεξικανού που έχασε την γιαγιά του που την υπεραγαπούσε και θέλησε να κρατήσει επαφή μαζί της μας εξομολογείται: «Το πέρασμα της στην Άλλη Πλευρά μας έκανε να μάθουμε περισσότερα για το ποια ήταν και τι της άρεσε να κάνει και ότι έφτιαχνε φρέσκες τορτίγιες καθημερινά για την εννιαμελή οικογένειά της. Έμαθα πώς εξασκούσε τα αγγλικά της διαβάζοντας στα παιδιά στη βιβλιοθήκη. Άρχισα να φτιάχνω τορτίγιες, ταμάλες και κασκαρόνες. Έφτιαξα την πρώτη μου ofrenda και της την αφιέρωσα με pan dulce, μεξικάνικο μπίνγκο και τα παλιά της σκουλαρίκια. Τη φαντάστηκα και ένιωσα πιο κοντά της και ένιωσα ότι την έκανα περήφανη. Ήξερα ότι όταν έγινα γονιός θα δίδασκα τα δικά μου παιδιά ώστε να νιώσουν κι αυτά την σύνδεση με τους νεκρούς προγόνους τους. Αυτή είναι η Día de los Muertos, περί αυτού πρόκειται!»

Ας μιμηθούμε αυτόν το νεαρό Μεξικανό! Τιμήστε τους νεκρούς, θυμηθείτε τους χαμένους αγαπημένους. Μπορείτε να μάθετε ποιοι είστε και τι έκανε η οικογένειά σας για εσάς. Μπορείτε επίσης να θρηνήσετε εκείνους που χάσατε πιο πρόσφατα, με τρόπο που ενθαρρύνει να μιλήσετε για αυτούς και να μοιραστείτε τις ιστορίες τους.

Αναστοχαστείτε και συγκεντρωθείτε

Ήρθε η ώρα να αναλογιστείτε τα χαμένα αγαπημένα σας πρόσωπα και να μάθετε για εκείνα που δεν γνωρίζατε ποτέ. Μιλήστε με την οικογένειά σας, ζητήστε να δείτε φωτογραφίες. Κάντε τις ερωτήσεις. τι αγαπούσαν, τι έτρωγαν, τι σου θυμίζει, τι σου έμαθαν.

Στη συνέχεια, ξεκινήστε τη συλλογή. Συγκεντρώστε μερικές φωτογραφίες και ίσως ανακαλύψετε ακόμη και ότι ο γονέας ή ο παππούς σας έχει κάτι που κάποτε του ανήκε.

 Όσο περισσότερο ρωτάτε και σκέφτεστε, τόσο περισσότερες αναμνήσεις θα ξεχυθούν, και αυτό είναι πραγματικά το σημαντικό μέρος. Η ανάμνηση είναι αυτό που κρατά ζωντανά τα χαμένα αγαπημένα πρόσωπα.

Κατασκευή και διακόσμηση μιας Ofrenda

Το επόμενο βήμα είναι να διαλέξετε ένα τραπέζι, ένα ντουλάπι, κάτι στο οποίο θα στήσετε επάνω την ofrenda σας. Εδώ μπορείτε να γίνετε δημιουργικοί και δεν υπάρχει λάθος τρόπος γιατί πρόκειται για προσωπική αφοσίωση. Κοιτάξτε μέσα από φωτογραφίες των μεξικάνικων ofrendas και θα δείτε διαφορετικά μεγέθη, μερικά μέσα, μερικά έξω και μερικά χτισμένα πάνω σε τάφους σε νεκροταφεία. Εάν θέλετε επίπεδα, προσθέστε μερικά διαφορετικά πλαίσια. Ρίξτε σε ένα τραπεζομάντιλο, κουβέρτα ή σεντόνι

Οι φωτογραφίες, τα αντικείμενα και τα τρόφιμα των αγαπημένων σας θα τοποθετηθούν στις  Μπορείτε να προσθέσετε θυμίαμα ή επιπλέον διακοσμήσεις. Υπάρχουν μερικές σημαντικές προσφορές που μπορείτε επίσης να συγκεντρώσετε.

Παραδοσιακές προσφορές που μπορείτε να προσθέσετε στην ofrenda:

• Φωτογραφίες: Φωτογραφίες των χαμένων αγαπημένων προσώπων μαζί με τα υπάρχοντά τους ή ένα αντικείμενο που αντιπροσωπεύει τα ενδιαφέροντά τους.
• Φαγητό και Ποτό: Οι ψυχές μπορούν να απολαύσουν τα αγαπημένα τους από όταν ήταν ζωντανές. Το νερό θα σβήσει τη δίψα μιας κουρασμένης ψυχής και οι καρποί απαραίτητη τροφή που τοποθετείται στις Offredas.
• Cempasúchil/Μαργαρίτες: «Το λουλούδι των νεκρών», του οποίου το άρωμα μπορεί να οδηγήσει τις ψυχές πίσω. Βάλτε τα σε ένα βάζο, φτιάξτε μια ανθοδέσμη ή απλώστε μόνο τα πέταλα.
• Calaveras de Azucar/Sugar Skulls: Γλυπτά φτιαγμένα από ζάχαρη μορφοποιημένα σε κρανία, αυτά μπορούν να γίνουν με το όνομα του χαμένου αγαπημένου προσώπου και αντιπροσωπεύουν τόσο το θάνατο όσο και τη γλυκύτητα της ζωής. Τα μεγάλα κρανία ζάχαρης είναι διακοσμητικά, αλλά τα μικρότερα μπορούν να καταναλωθούν.
• Pan de Muerto (Ψωμί των νεκρών): Ένα γλυκό ψωμί ψημένο με το σχήμα κρανίου και οστών στην κορυφή, διαφορετικό από περιοχή σε περιοχή. Συναντάται να είναι γεμάτο με ξύσμα πορτοκαλιού και ζάχαρη. Αυτό το έδεσμα δύναται να δώσει τροφή σε μια ψυχή μετά το μακρύ ταξίδι της επιστροφής.
• Papel Picado (Πανό από πολύχρωμα χαρτιά χειροτεχνίας προσεκτικά κομμένα σε σχέδια με λέξεις και εικόνες): Παραδοσιακό Πανό από διάτρητο χαρτί χειροτεχνίας που κατασκευάζεται κόβοντας περίτεχνα σχέδια σε χρωματιστά φύλλα χαρτιού. Το Papel picado θεωρείται μεξικάνικη λαϊκή τέχνη. Τα σχέδια συνήθως κόβονται από 40-50 κομμάτια χαρτί στοιβαγμένα μαζί και χρησιμοποιώντας ως οδηγό ή πρότυπο, ένα μικρό σφυρί και σμίλες, δημιουργώντας έως και πενήντα πανό κάθε φορά. Το Papel picado μπορεί επίσης να κατασκευαστεί με αναδίπλωση χαρτιού χειροτεχνίας και χρησιμοποιώντας ένα μικρό, αιχμηρό ψαλίδι. Τα Papel Picado συμβολίζουν την παρουσία της ψυχής κατά τις ημέρες των εορτασμών.
• Κεριά: Η φλόγα ενός κεριού μπορεί να αντιπροσωπεύει την ελπίδα και την πίστη.
• Αλάτι: Μπορεί να αντιπροσωπεύει τη συνέχεια της ζωής.
• Esqueletos: Πολύ διαφορετικοί από τους αποκριάτικους σκελετούς, οι σκελετοί της Ημέρας των Νεκρών είναι πολύχρωμοι και χαρωποί. Συχνά φορούν ρούχα όπως έκαναν όταν ήταν ζωντανοί και προορίζονται να φέρουν χαρά.

Αν θέλετε να στήσετε την δική σας ofrenda, πάρτε το χρόνο σας. Σκεφτείτε τις αναμνήσεις πίσω από τα αντικείμενα και τα τρόφιμα. Κοιτάξτε βαθιά τα πρόσωπα στις φωτογραφίες και αφήστε τον εαυτό σας να νιώσει ένα περίπλοκο μείγμα συναισθημάτων. Θρηνείς την απώλειά τους, θαυμάζεις τις δυνάμεις τους, φαντάζεσαι τι πέρασαν. Γιορτάζετε τη ζωή τους, γελάτε με ιστορίες που θυμάστε ή με αυτές που η οικογένειά σας έχει ξανακάνει.

Όλα έχουν έναν κύκλο. Υπάρχουν περίοδοι για σπορά, καθώς υπάρχουν περίοδοι για συγκομιδή υπάρχουν στιγμές για να επιμείνουμε, καθώς υπάρχουν στιγμές για εορτασμό. Υπάρχουν φορές για να καλωσορίσουμε αυτό που έρχεται καθώς υπάρχουν στιγμές για να το αφήσουμε να φύγει μακριά. Η ύπαρξή μας έχει επίσης έναν κύκλο, τη ζωή και τον θάνατο. Ο θάνατος δεν είναι το τέλος, αλλά είναι το αντίστοιχο της ζωής που την συμπληρώνει και την διαδέχεται. Ο θάνατος ακολουθεί τη ζωή, αλλά ακολουθείται και από τη ζωή. Ο θάνατος είναι μια μεταμόρφωση.

Πηγές:

• Llewellyn’s Little Book of the Day of the Dead By Jaime Gironés
• How to Honor Your Ancestors With Food on Día de los Muertos By Jasmin (Esoteric Esa) Alejandrez-Prasad 
• Andrade, Mary J. Day of the Dead A Passion for Life – Día de los Muertos Pasión por la Vida. La Oferta Publishing, 2007
• Anguiano, Mariana, et al. Las tradiciones de Día de Muertos en México. Mexico City 1987